Festen 

In een afgelegen hotel ergens in Denemarken verzamelt een familie zich om de zestigste verjaardag te vieren van de succesvolle Helge (Henning Moritzen), de patriarch tevens de eigenaar van het romantische landgasthof. De jarige moet worden gevierd tijdens een groots feest door zijn vrouw, volwassen kinderen, vrienden en familieleden. De Deense zomer toont zich van zijn mooiste kant, de wijn is gekoeld, glazen en zilverwerk schitteren op damasten tafellakens en op het menu staan verfijnde gerechten. De feestsprekers staan klaar, het gastronomisch festijn kan beginnen. Maar de gelukkige familiedroom ontpopt zich steeds meer als een bittere leugen.

Maar Helge lijkt niet bepaald een hoge dunk te hebben van zijn kinderen die op hun beurt nog altijd gekwetst zijn door de zelfmoord van Helge’s dochter en tweelingzus van Christian (Ulrich Thomsen). Wanneer Helene (Paprika Steen) in de kamer snuffelt waar Pia (Trine Dyrholm) stierf, vindt ze een brief die gericht is aan alle broers en zussen, maar vooral aan Christian. De brief is verstopt op een plek die alleen zij konden kennen. De inhoud is zo schokkend dat Helene beseft dat deze bekentenis de familie voorgoed zal vernietigen. Ze verstopt de brief en probeert het feest gewoon door te laten gaan.

Maar alles ontspoort in een razendsnel tempo wanneer Christian tijdens het diner openbaart dat zijn vader hem en zijn overleden zus jarenlang seksueel heeft misbruikt. Dit veroorzaakt totale chaos op het feest. De kamermeisjes stelen op verzoek van de chef-kok – een jeugdvriend van Christian die het verhaal kent – de sleutels van de gasten, zodat niemand het terrein kan verlaten. Dan arriveert Helene’s vriend Gbatokai (Gbatokai Dakinah), een zwarte man, wat het racisme onder de blanke, aristocratische Denen aanwakkert, vooral bij het jongste familielid Michael (Thomas Bo Larsen), een gewelddadige alcoholist die al eerder tijdens familiefeesten door het lint ging.

Aanvankelijk weten noch de feestgangers, die zich te goed doen aan de overvloedige alcohol, noch de kijker hoe te reageren op Christians onthulling. Is het een bizarre grap of een grimmige waarheid? Terwijl de familie zich probeert staande te houden, zoeken de verre verwanten een uitweg. Maar uiteraard escaleert de situatie tot het feest volledig de vernieling instort.

Zoals bij alle DOGMA 95-films draait het bij Festen om drie elementen: het verhaal, de camera en de acteurs. Het verhaal introduceert personages vol opgekropte emoties en onopgeloste trauma’s. Christian vertrok jaren geleden naar Parijs om restauranthouder te worden. Door het seksueel misbruik is hij niet in staat om relaties aan te gaan met vrouwen en wordt hij verteerd door schuldgevoel over zijn zus. Helene, die zich losgerukt heeft van het gezin, werd antropologe en kreeg een zwarte vriend, een not done en dus onaanvaardbaar in deze familie met neo-nazi-opvattingen. Michael, de jongste broer, werd op jonge leeftijd naar een kostschool gestuurd en is inmiddels getrouwd en heeft drie kinderen, maar mishandelt zijn vrouw, die dit lijkt te tolereren, zelfs wanneer het uitmondt in gewelddadige seks. De vader is een archetypische patriarch, een kapitalistische hoteleigenaar die bepaalt wie erbij hoort en wie niet en zijn kinderen straft wanneer ze zijn regels niet volgen. Zijn vrouw zwijgt en ondergaat alles.

De camera en de acteurs werken samen om telkens het juiste perspectief te vinden. De camera zweeft rond, kiest onverwachte hoeken – vanuit kikvors- en vogelperspectief, close-ups of totaalbeelden – afhankelijk van wat de scène vereist. De acteurs bewegen mee, op zoek naar de lens, waardoor hun spel volledig wordt vastgelegd in een woeste cadans die de kijker meesleept en niet loslaat tot het laatste moment, met emotionele mokerslagen die iedereen kunnen breken.

Festen laat op heel abrupte wijze de waanzin van het familieleven zien: de geheimen, de dynamieken, de bondgenootschappen en conflicten, de misstanden en mishandelingen. Vinterberg regisseert deze relaties met razendsnelle en trefzekere precisie, waardoor de film geen moment ademruimte biedt en de toeschouwer amechtig en K.O.-geslagen achterlaat.

Met briljant acteerwerk, een ijzersterk verhaal en een regie die het randje opzoekt en vernieuwd terugkomt, was – en is – Festen een van de krachtigste vruchten van filmisch experimenteren. De prent grijpt terug naar de essentie van cinema: het samenspel van verhaal, camera en acteurs. Het betekende een revolutionair keerpunt in het verstarde Europese filmklimaat dat tot dan toe geen tekenen gaf van een nieuwe, ontwrichtende avant-garde zoals die ooit uit Frankrijk, Duitsland of Italië kwam. Festen bood een nieuwe manier om cinema te maken, te begrijpen, te beleven of te ondergaan met lichaam en ziel.

Het moerasdonkere drama Festen paste perfect in het Dogma 95-manifest en was een niet mis te begrijpen en bijzonder geslaagde provocatie tegen de machtsconcentratie van filmstudio’s die de artistieke keuzes van makers onderdrukten ten gunste van het najagen van entertainment via uitgekauwde formules. Kortom, Festen is en blijft een loeiharde rauwe mokerslag, een meesterwerk, baanbrekend en bovendien thematisch – spijtig genoeg – nog actueler dan ooit. Een pijnlijke parel om niet te missen of te herontdekken.

Genre: donker-drama
Jaar: 1998
Regisseur: Thomas Vinterberg
Cast: Henning Moritzen, Ulrich Thomsen, Thomas Bo Larsen, Paprika Steen, Birthe Neumann, Trine Dyrholm, Helle Dolleris, Therese Glahn, Klaus Bondam, Bjarne Henriksen
Land: Denemarken, Zweden
Speelduur: 105 minuten