De Weense regisseuse en scenariste Jessica Hausner, dochter van de bekende schilder Rudolf Hausner en ‘leerlinge’ van het Oostenrijkse filmgenie Michael Haneke, zette zichzelf op de wereldkaart met enkele eigenzinnige prenten zoals Lourdes (FIPRESCI-prijs op het filmfestival van Venetië), Amour Fou dat gebaseerd is op het leven van de Duitse schrijver Heinrich von Kleist en zijn zelfgekozen dood, en Little Joe, een sci-fi over een genetisch gemodificeerde plant die een ‘positieve’ invloed heeft op mensen wat hoofdactrice Emily Beecham de prijs voor Beste Actrice in Cannes opleverde.
Hoewel Hausners oeuvre niet bepaald omvangrijk kan worden genoemd (zes langspeelfilms in 22 jaar), heeft haar werk een unieke signatuur bestaande uit een aparte stijl waarin ze haar vaak controversiële en provocerende thema’s grimmig vormgeeft en maatschappijkritisch omkadert. Ook in haar jongste creatie, Club Zero, blijft ze zichzelf trouw en herkennen we opnieuw haar zorgvuldige esthetiek, sterke visuele stijl en scherpe psychologische exploraties.
In het hart van het Club Zero-verhaal staat Miss Novak, een recent aangeworven lerares aan een prestigieuze dure Engelse privéschool. Haar opdracht: de jonge studenten introduceren in het sign of the times-onderwerp: ‘bewust eten’. De deelnemers schrijven zich in voor deze hype cursus om diverse redenen. Sommigen willen hun sportieve prestaties verbeteren, anderen denken aan het milieu en de toekomst van de planeet en enkelen doen het om zich goed te voelen in hun huid of gewoon om wat extra krediet te verdienen voor het bekomen van een studiebeurs.
Hoewel de lessen aanvankelijk vrij onschuldig zijn met het aanleren van technieken om op een meer bewuste en geïnformeerde manier met maaltijden en voeding tout court, om te gaan, spoort Miss Novak de jeugdige studenten in de loop van de tijd aan om voedsel steeds meer te demoniseren. Onder hen zijn er enkele die vatbaarder zijn voor indoctrinatie zoals Elsa die boulimisch wordt, of de diabetische Fred die wordt verwaarloosd door zijn ouders die in het buitenland wonen. Een handvol onder hen verzetten zich, maar zwikken uiteindelijk voor de slopende peer pressure. Tot welke extremen zullen deze jongeren die weigeren te eten, gaan? Wat is het uiteindelijke doel van Miss Novak? Wanneer zien de ouders en de schooldirectie in wat er gaande is? Wat zijn de gevolgen van zo’n radicale houding en gedrag? Hoe maak je een eind aan doorgedreven beïnvloeding en psychische mishandeling?
Club Zero dong vorig jaar mee naar de Gouden Palm in Cannes, maar oogstte veel negatieve kritiek en de Croisette werd spontaan het terrein bij uitstek waar de tegenstrijdige meningen over Hausners aanpak, zorgden voor heftige commotie. Wat zeker is, is dat Hausner in Club Zero de schuld van het westerse consumentisme met vaak causale boulimie, grondig onderzoekt en hoe deze huidige vaak gehyptete trends binnenkomen bij jongeren, scherp op de korrel neemt.
Visueel leunt Club Zero sterk aan bij Little Joe, Hausners vorig pamflet, want ook hier dragen het gestileerde setdesign, de artificiële stijl en het opvallend strakke kleurgebruik, contrastrijke accenten bij tot de surrealistische sfeer van de film die perfect past bij het thema van vervreemding en isolatie van de personages. Op sommige momenten denk je zelfs dat je in de wondere wereld van Yorgos Lanthimos, rondhangt.
De satire is meedogenloos en de humor subtiel en alomtegenwoordig. De film slaat de spijker op de kop in zijn beschrijving van een langzame, verontrustende onderdompeling in deze selecte club slash sekte. We zijn getuige van een ongezond spiraal dat uiteindelijk kan worden gezien als een omgekeerde lezing van de ophefmakende klassieker La Grande Bouffe van Marco Ferreri uit 1973.
De regie is zorgvuldig en nauwkeurig, terwijl het koude camerawerk van Martin Gschlacht (Lourdes, Little Joe) en de traditionele doch verwarrende muziek van Markus Binder (Little Joe) bijdragen aan de heersende spanning. De acteerprestaties zijn over het algemeen sterk en Mia Wasikowska – het personage lijkt bijna letterlijk op haar lijf geschreven – is bijzonder overtuigend in rol van de manipulatieve frêle lerares.
Afgezien van één verontrustende bijna walgelijke scène, heeft Hausner ervoor gekozen om weg te blijven van gratuit provoceren. Club Zero bereikt zijn doel, namelijk het publiek aan het denken zetten over de contemporaine eetgewoonten, met de obsessie van jongeren voor slankheid. Het kan ook worden gezien als een kritiek op radicalisering, de kracht van invloed van progressief onderwijs en de nefaste invloed van de socials, zeker in een tijd waarin complottheorieën, goeroes en influencers het nieuws domineren. Maar let op, de film is vrij ingetogen in zijn benadering en laat veel ruimte voor interpretatie.
Club Zero is ongetwijfeld een document dat je aan het denken zet, maar niet door iedereen zal worden ‘gesmaakt’ en bij velen zelfs voor een indigestie zal zorgen. Het scenario is verre van meesterlijk, want niet scherp genoeg, te oppervlakkig en te braaf zowel op het vlak van de dialogen als bij het uitspitten van de behandelde heikele thema’s. Ook de balans van de humor is niet altijd in evenwicht.
Daarenboven wordt te weinig serieus ingezoomd op de personages van de ouders en hun educatieve verantwoordelijkheden. Ok, alle stereotypen worden doorlopen, maar als kijker onthoud je alleen dat ze niet zien wat er voor hun neus gebeurt en als ze ontdekken wat hun nazaten overkomt, het al te laat is. De filmmaker laat op dit vlak een rijkelijk potentieel onbenut wat de film in zijn geheel fel afzwakt.
Club Zero is een kritische, gevatte, interessante, ongewone – met heel eenvoudige en repetitieve shots en een wat traag tempo – behoorlijk verontrustende film met de kenmerkende rare Hausner-sfeer-stempel en bijgevolg dus voor de fans van dit specifieke genre een ware smaakmaker, terwijl anderen deze club met een zero zullen quoteren.
Genre: drama, komedie, thriller
Jaar: 2023
Regisseur: Jessica Hausner
Cast: Mia Wasikowska, Camilla Rutherford, Sidse Babett Knudsen, Amir El-Masry, Sam Hoare
Land: Oostenrijk
Speelduur: 110 minuten
