1984, Oceania is in oorlog met Eurasia, Ingsoc is de wet van het land en de Partij heeft zonet het weekrantsoen voor chocolade ‘verhoogd’ van 30 g naar 25 g. Winston Smith is een trouwe medewerker aan het Ministerie van de Waarheid, waar hij oude artikels corrigeert onder instructies van de Partij, terwijl collega’s onnodige woorden uit de taal opruimen en ze met z’n allen van tijd tot tijd verzamelen voor de Twee Minuten Haat, onder het toeziend oog van de altijd waakzame Grote Broer. Het is een koude, harteloze wereld, maar toch mag Winston even geluk proeven als hij collega Julia leert kennen. Met haar deelt hij lief en leed, en de laatste vrije gedachten die de Partij nog niet uit hem heeft kunnen verdrijven …
Behoeft deze nog enige introductie? George Orwells laatste wapenfeit, 1984, is één van de meeste gelezen – en online één van de minst begrepen – boeken van de 20ste eeuw en is een monument in het dystopische toekomstfictiegenre. 2024 markeert niet alleen de 75ste verjaardag van dit literair meesterwerk, maar we hebben ondertussen ook al 40 jaar gewonnen op de beschreven dystopische nachtmerrie.
Dus geen beter jaar om nog eens terug te kijken op de Britse verfilming uit – hoe kan het anders? – 1984. Zelfs 40 jaar na het verschijnen van deze film blijkt Michael Radford een loodzware, naargeestige prent neer te zetten, die de essentie van het boek dus niet alleen perfect weet te vatten, maar ons nog dieper weet onder te dompelen in dit deprimerend toekomstbeeld van gisteren. Gespeend van haast alle kleur en volledig ontdaan van hoop, Nineteen Eighty-Four spaart ons geen minuut met een indrukwekkende, claustrofobische atmosfeer.
Na een onheilspellende quote, rechtstreeks uit de roman geplukt, poot het de kijker meteen neer naast onze protagonist Winston Smith en aan zijn zijde ontplooit zich de troosteloze waanzin van een maatschappij onder de hiel van wreed totalitaire regime. Nergens ben je veilig. Niet op het werk, niet thuis, de controle is zo totaal dat je je zelfs als kijker niet volledig veilig voelt voor de waakzame blik van Grote Broer. Het is dan ook allemaal met sublieme overtuiging vormgegeven.
De setting is magnifiek vertaald met uitstekende rekwisieten, maar nog griezeliger is het uitstekende acteerwerk van de gehele cast. Hun woede tijdens de Twee Minuten Haat, hun opgetogenheid bij het vooruitzicht dat het woordenboek bij elke revisie dunner wordt en de ‘blije’ gedachte dat gesprekken zoals ze nu voeren snel iets uit het verleden zijn, worden met angstaanjagende oprechtheid gebracht. Alsof het na te streven idealen zijn, ongeacht hoe vreselijk absurd veel van die zaken lijken voor elk vrijdenkend individu.
De wereldis een regeringscult, waar rood enkel rood blijft onder genade van een Partij, die zelfs de trouwste leden kan overtuigen dat ze een gevaar voor maatschappij en Partij vormen. Maar het zijn toch John Hurt als Winston, Suzanna Hamilton als Julia en Richard Burton als O’Brien die de beste performances neerzetten. Met Winston en Julia wordt een voorzichtige, mooie romance in het geheel geïnjecteerd, terwijl O’Brien de hoop van verandering met zich meedraagt.
Ja, het enige dat Nineteen Eighty-Four een lastige kijkbeurt maakt, is hoe genadeloos kil het onderwerp is. Net zoals het origineel is een emotioneel zwaar verhaal en Michael Radford blijft hondstrouw aan Orwells originele visie, met als enige noemenswaardige afwijkingen hier en daar een inkorting van de materie voor vertelvlotheid (en tijdsduur), en een gebrek aan duiding van rituelen, waarschijnlijk omdat mensen met interesse in deze film voldoende bekend zijn met het bronmateriaal. Maar als het aankomt op filmadaptaties hoort dit toch bij de top. Dus voor makers van zowel dystopische fictie als boekverfilmingen, neem hier gerust een voorbeeld aan. Deze Big Brother is watching you!
Genre: dystopie, drama, sciencefiction
Jaar: 1984
Regisseur: Michael Radford
Cast: John Hurt, Richard Burton, Suzanna Hamilton, Cyril Cusack
Land: Verenigd Koninkrijk, West-Duitsland, Nederland
Speelduur: 113 minuten
