Manas 

Een met modder bedekt soort ‘monster’ duikt vanop de bodem van een rivier op, neemt vervolgens de gedaante aan van een vaderfiguur in een onschuldig spel met zijn dochters, maar ontpopt zich in de loop van het verhaal als een huiveringwekkende representatie van de realiteit binnen een gemeenschap in het Amazonewoud in Brazilië. Door het documentaire-genre in te ruilen voor fictie, vertelt de Braziliaanse regisseur Marianna Brennand in haar langspeelfilmdebuut een verhaal met de steun van Walter Salles en Jean-Pierre en Luc Dardenne als geassocieerde producenten, meteen een duidelijke verwijzing naar het soort cinema dat haar film heeft beïnvloed.

Op het eiland Marajó, gelegen aan de monding van de Amazone-rivier, woont de 13-jarige Marcielle samen met haar broertjes en jongere zusje. Haar naam is een acroniem van de namen van haar ouders, Marcílio en Danielle en het gebruik van de bijnaam Tielle lijkt een bevrijding van het deel dat haar aan haar vader verbindt. Nu haar oudere zus erin geslaagd is om haar milieu te ontvluchten, is Tielle de oudste in huis. Dat maakt haar ook het voornaamste mikpunt van vader Marcílio, met alles wat dat inhoudt.

In Brennands verhaal van Manas wordt seksueel misbruik niet expliciet in beeld gebracht en zelfs nauwelijks verbaal benoemd, maar het hangt voortdurend als een dreiging in de lucht. Tielle’s meer dan terechte opstandige houding maakt dit onmiskenbaar. Het drama toont de dader niet altijd als een gewelddadige figuur, omdat seksueel misbruik binnen sommige families genormaliseerd lijkt te zijn, gesymboliseerd door het stilzwijgen van moeder Danielle die wel degelijk kennis heeft van de incest van haar echtgenoot. Zij is minder een medeplichtige dan een representatie van vrouwen zonder stem, vrouwen die emotioneel en economisch afhankelijk zijn van hun wederhelften en in stilte hun lot ondergaan. Over het seksueel misbruik wordt in alle talen gezwegen en zelfs de op een bepaald moment ingeschakelde autoriteiten onder de vorm van een geëngageerde politieagente, lijken machteloos.

De ervaren Braziliaanse actrice Dira Paes vertolkt de rol van agente Aretha, geïnspireerd op activiste Marie Henriqueta Ferreira Cavalcante, een in Brazilië heel bekende mensenrechtenverdediger die al meer dan twintig jaar strijdt tegen seksueel geweld jegens kinderen en jongeren en mensenhandel in de Amazone. Maar het systeem legt zwijgen op als vorm van medeplichtigheid en angst als een normale manier van bestaan voor vrouwen die het trauma als diepe wonden met zich meedragen.

De regisseuse hanteert een minimalistische stijl en gebruikt lange takes waardoor spanning en sfeer worden versterkt en last daarenboven ook veel close-ups in, voornamelijk van het expressieve gezicht van de jonge Tielle die met veel intensiteit, naturel en kwetsbaarheid wordt vertolkt door Jamilli Correa. Tielle, die duidelijk nog een kind is ondanks de volwassenheid die ze soms uitstraalt, voelt het als haar plicht om de laatste in haar gezin te zijn die misbruik ondergaat.

Ze probeert haar jongere zusje, die nog te klein is, te beschermen. Maar de prent toont – bij wijze van vlijmscherpe kritiek – bewust hoe het systeem deze onverantwoorde situatie in stand houdt aan de hand van onder meer schoolboeken in beeld te brengen waarvan de pagina’s over seksuele voorlichting zijn vastgeniet, zodat kinderen die informatie niet kunnen lezen. Het ontzeggen van seksuele voorlichting, binnen een omgeving die sterk beïnvloed is door religieuze dogma’s, draagt natuurlijk ook bij aan de cultuur van stilte.

De film is gebaseerd op tien jaar onderzoek van de cineaste naar seksueel misbruik van minderjarigen in dorpen van minderjarigen in het Amazonegebied en in het bijzonder op het eiland Marajó. Manas (wat ‘zussen’ betekent in het Portugees) is een integere en ingetogen doch indrukwekkend langspeelfilmdebuut dat ver uitstijgt boven andere prenten die dit thema behandelen dankzij haar sterke hoofdpersonage en krachtige boodschap over de noodzaak om de sociale dynamiek te doorbreken die seksueel misbruik en specifiek incest binnen gezinnen normaliseert.

Manas belicht de harde realiteit van structureel misbruik, maar vervalt op geen enkel moment in sensatiezucht want de vader wordt niet afgeschilderd als een monster en de moeder niet als medeplichtige, maar als een tragische, verstomde figuur op de achtergrond die tevens de metafoor belichaamt van het Amazonewoud dat onderhevig is aan ontbossing en verwaarlozing zoals de vrouwen onderworpen zijn aan misbruik en geweld. Manas is een stille aanklacht tegen een cultuur van stilzwijgen en tegelijk een ontroerend portret van jeugdige rebellie als bron van hoop. Het coming-of-age-drama werd op tal van filmfestivals geprezen en bekroond om zijn gevoelige benadering van dit complexe onderwerp en wist op de Mostra in Venetië terecht de begeerde Director’s Award in de wacht te slepen.

Genre: drama, coming-of-age
Jaar: 2024
Regisseur: Marianna Brennand
Cast: Jamilli Correa, Rômulo Braga, Fátima Macedo, Dira Paes
Land: Brazilië, Portugal
Speelduur: 101 minuten