Jaws 

Steven Spielberg (°18 december 1946, Cincinnatti) geldt als een van de invloedrijkste en meest succesvolle regisseurs in de filmgeschiedenis. Zijn carrière beslaat meer dan vijf decennia en omvat klassiekers als onder meer E.T. the Extra-Terrestrial, Indiana Jones, Jurassic Park, Schindler’s List, Close Encounters of the Third Kind, Lincoln en Saving Private Ryan. Spielberg combineert een feilloos gevoel voor visueel spektakel met een oprechte menselijke emotie en weet als geen ander het grote publiek te raken zonder artistieke integriteit te verliezen. Spielberg is met drie Oscars, een ere-Gouden Beer en César, vier Bafta’s, een Lifetime Achievement Award op zak, onmiskenbaar dé meester van de moderne cinema

Na onder meer enkele kortfilms, een episode van Colombo en de minimalistische parels Duel en The Sugarland Express op zijn naam, breekt hij in 1975 definitief door met het legendarische Jaws en zette hij meteen Hollywood op zijn kop. De film markeerde het begin van zijn status als publiekslieveling, innovator én cineast die het filmmedium telkens opnieuw wist uit te vinden.

Dit jaar viert Jaws zijn 50-jarig jubileum, een halve eeuw sinds Steven Spielberg met zijn angstaanjagende thriller niet alleen het publiek de zee in joeg, maar ook de filmwereld voorgoed veranderde. In 1975 liet Spielberg zijn grote witte haai rondzwemmen en alles en iedereen stuk bijten in een idyllische vakantiebaai en schudde daarmee Hollywood eindelijk goed wakker. In die zomer veranderde de Amerikaanse cinema voorgoed.

Jaws ontstond in een periode waarin jonge regisseurs als Martin Scorsese, Francis Ford Coppola, George Lucas en Steven Spielberg zelf de teugels van Hollywood overnamen. Na de turbulente jaren ’60, waarin de grote studio’s in verval raakten, gaven deze jonge vernieuwers vorm aan wat bekend staat als het ‘Nieuwe Hollywood’. Ze experimenteerden met thema’s, vertelstructuren en stijl, vaak met een scherp oog voor sociale spanningen en psychologische diepgang.

Spielberg, toen pas 28 jaar, werkte aan een film over een haai die hard van zich afbeet. Wat begon als een productie vol tegenslagen, groeide uit tot een van de invloedrijkste films aller tijden. Jaws – dit jaar dus precies een halve eeuw oud – is meer dan een thriller over een bloeddorstige haai. Het is het begin van het blockbuster-tijdperk, de opmars van een nieuw soort regisseur en het startschot voor een nieuwe commerciële logica in Hollywood.

Jaws werd ook de eerste film die breed nationaal werd uitgebracht met een stevige marketingcampagne en inclusief tv-spotjes die voor het eerst meer dan 100 miljoen dollar scoorde aan de Amerikaanse box-office. Het woord blockbuster kreeg hiermee zijn moderne betekenis: een film die niet alleen artistiek scoort, maar ook commercieel inslaat als een bom. Het succes van Jaws legde de blauwdruk voor wat later Star Wars, Indiana Jones en de hele Marvel-generatie zou worden.

Spielberg was begin twintig, relatief onbekend en lid van de groep jonge filmmakers samen met Lucas, Coppola en Scorsese, die het zieltogende studiostelsel nieuw leven inbliezen. Hun films waren spannender, sneller, persoonlijker. Jaws paste perfect in de optelsom van de nieuwe normen: een film met genre-overtuiging, maar ook psychologische en sociale onderstromen. Onder het oppervlak van de thriller schuilt kritiek op politieke lafheid, kapitalistische hebzucht en de angst voor verlies van controle.

Het verhaal? Een prachtig wit strand. Shiny Happy People bakken en braden in de felle zon. Pasverliefde stelletjes, welgestelde gepensioneerden, vrolijke gezinnen. Ze willen allemaal samen van hun zomer genieten in Amity. In alle rust, ver weg van de stress van het stadsleven. De hitte in deze vakantiebestemming is bijna ondraaglijk. Dus lonkt het verfrissende water van de Atlantische Oceaan. Maar wat daar op de loer ligt, beseffen de meesten nog niet. Ze voelen zich veilig. Wat kan hen hier in dit paradijs overkomen?

De plaatselijke autoriteiten weten echter al meer. Ze voelen zich ongemakkelijk. Politiechef Martin Brody, uitstekend vertolkt door Roy Scheider, tuurt herhaaldelijk nerveus met zijn verrekijker over de uitgestrekte zee. Maar de omzet is belangrijker, het is immers hoogseizoen. Het toerisme floreert, dus wil de burgemeester de dreiging nog verzwijgen. Is het idyllische tafereel binnenkort echt in gevaar?

Wat Jaws zo effectief maakt, is niet de haai, maar juist zijn afwezigheid. Door technische beperkingen moest Spielberg het monster grotendeels uit beeld houden en deze financieel gedongen doch fnuikende keuze bleek net wat de suspense vergrootte. De dreiging wordt voelbaar in muziek, in montage en in suggestie.

Jaws ontstond in een Tinseltown-geest dat in een film voortaan alles groter, sneller en indrukwekkender moesten worden. Aan de nieuwe trend voldoet Jaws perfect, maar hij is veel meer dan dat: het is de brug tussen het oude en het nieuwe Hollywood. Situatiehumor, perversiteit en verhalende finesse doen zelfs denken aan de meesterwerken van Alfred Hitchcock. Het contrast tussen de schitterende vakantiesfeer en de gruwelijke haaienaanvallen, de suggestieve obsceniteit doordat het eerste slachtoffer een jonge, naakte vrouw is en vooral de gelaagde vertelperspectieven maken Spielbergs thriller tot een opwindende suspense-verrassing.

Het ene moment zien we de vrolijke menigte op het strand, het volgende moment dreigt het gevaar vanuit de zee en dit gefilmd vanuit het perspectief van de haai zelf. Shot, tegenshot. En dan klinkt de muziek uit het niets die iedereen meteen in zijn hoofd heeft want als je Jaws zegt, denk je ook aan die onvergetelijke soundtrack van John Williams. Eigenlijk slechts twee noten, eindeloos herhaald, maar even beroemd als de film zelf.

Herman Melville schreef al in 1851 in zijn roman Moby Dick: ‘Er is geen dwaasheid van dieren op aarde die de waanzin van de mens niet oneindig overtreft.’ De natuur tegen de mens: een eeuwige strijd. Ook in deze film wordt de horror al snel een (zelf)kritiek: wat is hier eigenlijk gekker en machtiger? De dreiging uit de zee of de gevaarlijke mix van egoïsme en hebzucht in eigen gelederen? Één feit is zeker: Spielberg stond met Jaws instant op de wereldkaart en oogstte een gigantisch succes.

Vijftig jaar na de release heeft Jaws niets aan kracht verloren. Integendeel: in een tijd van digitale perfectie en CGI-overdaad voelt de film verrassend verfrissend. De tactiele kwaliteit van het rubberen monster, de praktische effecten, de langzaam opgebouwde spanning, het heeft allemaal iets nostalgisch én eerlijk. De scènes op zee, met het broeiende conflict tussen politiechef Brody, oceanograaf Hooper (Richard Dreyfuss) en de grimmige jager Quint (Robert Shaw), blijven cinema op zijn best want karaktergedreven, claustrofobisch en vol tragische ondertonen.

Jaws is geen klassieker omdat hij oud is, maar omdat het een film is die meegroeit met zijn tijd en tot op vandaag nog altijd werkt. In 1975 luidde deze thriller een nieuw tijdperk in en markeert hij het kruispunt tussen het oude en het nieuwe Hollywood, tussen auteurscinema en commerciële logica. En misschien wel belangrijker: hij maakte van film weer een evenement, een collectieve ervaring, een sensatie die je móét meemaken.

Jaws is geen film die veroudert, maar een die meegroeit met zijn tijd. In 1975 luidde hij een nieuw tijdperk in en in 2025 staat hij nog altijd fier overeind als fundament van de moderne blockbuster en als toonbeeld van ambachtelijke, viscerale cinema. Met zijn combinatie van technische innovatie, narratieve kracht en thematische diepgang blijft Jaws een van de belangrijkste films uit de twintigste eeuw. Vijftig jaar later blijft ook de les overeind dat je filmmaker niet altijd het mondster hoeft te tonen want soms is de angst voor wat je niet ziet het krachtigste filmwapen van allemaal. En een halve eeuw later is de zee misschien nog even verleidelijk, maar dankzij Spielberg weten we intussen allemaal: je kijkt sindsdien toch net iets anders naar de horizon…let deze zomer maar goed op!

Genre: thriller, drama, horror
Jaar: 1975
Regisseur: Steven Spielberg
Cast: Roy Scheider, Robert Shaw, Richard Dreyfuss, Lorraine Gary, Murray Hamilton
Land: Verenigde Staten
Speelduur: 124 minuten