Être et Avoir 

De veelvuldig gelauwerde (onder andere de European Film Award) documentaire Être et avoir (2002) draait opnieuw in de bioscoop. Regisseur Nicolas Philibert trok met een beperkte crew naar een hooggelegen dorpschooltje in de Auvergne waar een leraar aan alle kinderen van de omgeving uit de kleuterschool en de lagere school lesgeeft. Ze zitten samen in één klaslokaal gegroepeerd aan enkele tafels.

Philibert kadert het geheel met beelden uit de landelijke omgeving. De kinderen worden met een busje opgehaald. Vaak zijn de ouders boeren. Puurder en authentieker kan een film amper wezen. Niets is georkestreerd op één lange scène na: een interview met de leraar, Georges Lopez. Die vertelt dat het altijd al zijn roeping was om leraar te worden, hoe hij als kind graag naar school ging. Zijn vader was een Andalusische immgrant die als werkkracht in Frankrijk de bouw kwam helpen en later zijn eigen boerderij bezat. Vader en moeder wilden vooral een ander leven voor hun zoon en nadat die thuis had geholpen, wou die een dergelijke harde stiel ontlopen. Ofschoon het beroep van leraar andere enorme investeringen vraagt, krijg je volgens Lopez van de kinderen zoveel terug.

Als geen ander weet Être et avoir over te brengen wat een roeping het beroep van leraar inhoudt. We zien Georges de allerkleinsten helpen met tekeningen maken, maar ook aanleren hoe de handen grondig te wassen. Hij is meer dan het verlengstuk van de ouders. De scènes bij de boeren thuis zijn al even veelzeggend. Scholieren die met de traktor rijden of de dieren voederen en heel de familie die ‘s avonds helpt bij het huiswerk maken, een pedagogische tik van de moeder incluis. Een andere moeder vertelt hoe haar kind vrijer is bij vreemden en voelt zich schuldig over haar moederschap, omdat het kind gelukkiger lijkt bij de leraar dan thuis. De scènes waarin de kinderen om diverse redenen wenen en hoe de leraar daar raak mee omgaat, zorgen ongetwijfeld voor totale ontroering bij de kijker. Hoe hij vechtende leerlingen weet te verzoenen, het geduld dat hij bij zowat alles aan de dag weet te leggen, roept het diepste respect op. Georges weet ook de nodige solidariteit te creëren bij de kinderen onderling.

Het is dan des te erger te weten dat toen de film een immens kassucces werd, de leraar besloot om via de rechtbank geld te eisen voor de auteursrechten die hij niet zou ontvangen hebben. Hij trok zelfs naar cassatie nadat hij ook in beroep nul op het rekest kreeg. Het finale vonnis luidde dat hij niets kon eisen omdat er nooit enig contract was getekend. Een opluchting voor eenieder die het genre documentaire een warm hart toedraagt, want een veroordeling zou het bestaan van dergelijke films haast onmogelijk maken.

Nicolas Philibert die ook de camera hanteerde en zijn film zelf monteerde, heeft oog voor het minste detail. Vaak filmt hij dicht op de huid wat de betrokkenheid van de kijker automatisch verhoogt.

Registreren en regisseren heet zoiets. Philibert kent u misschien van het met de Gouden Beer bekroonde Sur L’Adamant, een documentaire over een heel apart toevluchtsoord voor psychiatrische patiënten op een boot in Parijs. Naar aanleiding van de 10-daagse van de Geestelijke Gezondheid en de Werelddag Geestelijke Gezondheid op 10 oktober komen van Philibert Averroès & Rosa Parks en La machine à écrire et autres sources de tracas op 8 oktober in de zalen. Beide films vormen samen met Sur L’Adamant een drieluik.

(Her)Bekijk echter eerst Être et avoir, een ode aan de kinderlijke verwondering en fantasie en aan diepgaande toewijding. Laat uzelf in deze helse tijden van gsm, social media en internationale chaos tot rust komen met dit zachtjes voortkabbelende meesterwerk.

Genre: documentaire
Jaar: 2002
Regisseur: Nicolas Philibert
Cast: Georges Lopez, Alizé, Axel, Guillaume Jessie, Jojo, Létititia en de andere leerlingen en hun ouders en families
Land: Frankrijk
Duur: 103 minuten