Teorema is een iconische en mystieke film van de Italiaanse invloedrijke scenarist, acteur, schrijver, regisseur en intellectueel Pier Paolo Pasolini, die werd uitgebracht in 1968. Genio signore Pasolini was een uitgesproken figuur die openlijk kritiek gaf op de consumptiemaatschappij, kapitalisme en de katholieke kerk, wat hem vaak in conflict bracht met de autoriteiten.
In Teorema combineert hij op meesterlijke wijze elementen van drama en mystiek en verkent hij meteen ook filosofisch thema’s zoals seksualiteit, geloof en de menselijke natuur. De film heeft een iconische plaats veroverd in de filmgeschiedenis en door de jaren heen ook behouden vanwege zijn provocatieve inhoud en unieke filmstijl.
In Teorema draait alles rond een mysterieuze jongeman (Terence Stamp) die een rijke, Milanese familie bezoekt. Zijn aanwezigheid heeft een diepgaand en verontrustend effect op alle gezinsleden: de moeder (een vrouw van standing die echter gevangen zit in een leven van oppervlakkige luxe), de vader (een succesvolle industriëel en patriarch die denkt alles onder controle te hebben), de dochter (een schuchtere en onzekere jonge vrouw die door ‘de bezoeker’ wordt verleid en zowel seksueel als emotioneel ontwaakt), de zoon (een artistiek gevoelig individu die zich verloren voelt in de wereld van materiële rijkdom) en de huishoudster (een onderdanige en devote vrouw). Elk van hen heeft een seksuele en spirituele ontwaking door zijn invloed, wat leidt tot een existentiële crisis binnen dit gehechte kwintet wanneer ‘de bezoeker’ totaal onverwacht terug vertrekt.
De betekenis van Teorema in de filmgeschiedenis is weergaloos en grensverleggend. Het is een baanbrekende tragedie die Pasolini’s reputatie als een van de meest uitdagende en controversiële filmmakers van zijn tijd na meesterwerken als Accattone, Mama Roma, Il Vangelo Secondo Matteo en Edipo Re, nogmaals bevestigde. Het thema van de film, dat diep duikt in de psyche van de bourgeoisie, weerspiegelt Pasolini’s kritiek op de Italiaanse samenleving en de hypocrisie van de middenklasse. De prent werd bij zijn release en door de jaren heen zowel enorm geprezen als bekritiseerd om zijn expliciete seksuele inhoud en zijn subversieve boodschap.
Teorema is bovendien ook opmerkelijk vanwege zijn experimentele narratieve structuur. In plaats van een traditionele plot te volgen, presenteert Pasolini een serie symbolische en vaak surrealistische scènes die de innerlijke transformatie van de personages voortreffelijk illustreren. Deze stijl beïnvloedde later filmmakers die zich wilden losmaken van conventionele verhaallijnen en narratieve technieken.
Op het vlak van de acteerprestaties is Teorema de jamais vu. Terence Stamps rol als de mysterieuze jongeman is zowel charismatisch als raadselachtig. Zijn stille maar krachtige aanwezigheid is als het ware het magnetisch epicentrum van het drama. Silvana Mangano, de vaandeldraagster van de generatie acteurs die voortkwam uit de neorealistische beweging en werd beschouwd als de belangrijkste diva van haar tijd, levert in de huid van de moeder een intense en emotionele vertolking die de innerlijke strijd van haar personage onvergetelijk weergeeft. Massimo Girotti, Anne Wiazemsky, en Laura Betti dragen allemaal bij aan de netelige en genuanceerde karakterdynamiek die de film zijn psychologische sterkte geeft.
Laura Betti won de prijs voor Beste Actrice op het Filmfestival van Venetië voor haar rol als de huishoudster, wat haar sterke en ontroerende vertolking van een vrouw die worstelt met haar nieuw ontdekte religieuze extase, onderstreept.
Pasolini’s regie in Teorema is visueel verbluffend en uitermate sterk symbolisch geladen. De cinematografie maakt gebruik van een minimalistische stijl die de innerlijke leegte en vervreemding van de personages benadrukt. Pasolini’s gebruik van kleur, licht en ruimte creëert een sfeer van mysterie en contemplatie.
Teorema is en blijft een essentiële meesterlijke klassieker die zowel intellectueel als emotioneel resoneert en thuishoort in de canon van de filmgeschiedenis vanwege zijn innovatieve aanpak van verhaalvertelling, diepgaande thematische inhoud en krachtige acteerprestaties. Pasolini daagt het publiek uit om na te denken over de aard van menselijke relaties, de impact van spiritualiteit, en de rol van de kunstenaar in de maatschappij. Het is een film die, hoewel hij reeds van 1968 dateert, nog steeds relevant en provocatief aanvoelt.
Voor de nieuwsgierigen: de titel Teorema verwijst naar de wiskundige stelling die aangeeft dat Pasolini zijn verhaal als een universeel en abstract model ziet. De jongeman die plots opdaagt in het gezin, wordt vaak geïnterpreteerd als een Christusfiguur, die niet komt om te veroordelen, maar om de waarheid te onthullen. Elk gezinslid ondergaat een soort van beproeving of onthulling door zijn interacties. Teorema is in één woord: een mijlpaal in de filmgeschiedenis.
Genre: drama
Jaar: 1968
Regisseur: Pier Paolo Pasolini
Cast: Silvana Mangano, Terence Stamp, Massimo Girotti , Anne Wiazemsky, Laura Betti, Andrés José Cruz Soublette, Ninetto Davoli, Carlo De Mejo
Land: Italië
Speelduur: 105 minuten
