Na het monstersucces van Batman uit 1989 kon Warner Bros. niet anders dan met een sequel komen. De filmbonzen hadden gepland dat de opnames in mei 1990 zouden beginnen. Never change a winning team, dacht men. Zo werden de gebruikte sets uit de vorige film in de Britse Pinewood-studio’s netjes opgeslagen, maar Tim Burton zorgde voor het nodige tumult. De regisseur had helemaal geen zin meer in het maken van een nieuwe Batman, en was al volop in de weer met Edward Scissorhands dat hij voor 20th Century Fox mocht draaien. De enige manier om hem terug te krijgen was dat hij zijn zin mocht doen.
Burton kreeg een script in handen van Sam Hamm waarin de Penguin en Catwoman de nieuwe vilains werden, maar Burton zag maar weinig potentieel in het verhaal. Wel vond hij dat men de juiste keuze van karakters had gevonden, en op vraag van de filmmaker werd het script herschreven door Daniel Waters, waarvan Burton gecharmeerd was door zijn werk voor de horrorkomedie Heathers. Burton had altijd al met Waters willen werken.
Vooral het type van Catwoman beviel Burton omdat Sam Hamm haar op een fetisjachtige manier portretteerde. Eventjes werd er gespeeld met het idee om ook Harvey Dent, die later Two-Face werd, in de film te brengen, maar met twee boeven had Batman meer dan genoeg voorhanden. Eventjes werd er ook gedacht om Batman zijn maatje Robin te geven, maar Waters vond dat geen goed idee omdat anders de film veel te veel personages zou hebben. De studio hield anders wel rekening met dit idee, want Marlon Wayans werd gecast en tekende een contract, maar uiteindelijk liet men dit idee gelukkig varen.
Warner wilde niet alleen Tim Burton aan boord, maar ook Michael Keaton, die akkoord ging op voorwaarde dat zijn gage verhoogd werd met 10 miljoen dollar. Voor de rol van Catwoman waren er een heleboel kandidates: Raquel Welch, Jennifer Jason Leigh, Madonna, Ellen Barkin, Cher, Bridget Fonda, Lorraine Bracco, Jennifer Beals en Susan Sarandon… allemaal deden ze mee voor de rol, maar uiteindelijk koos Burton voor Annette Bening nadat hij haar aan het werk zag in The Grifters. Dat plannetje ging eveneens niet door, want Bening werd zwanger, waardoor Burton tot grote woede van Sean Young voor Michelle Pfeiffer koos.
In principe had Sean Young de rol moeten spelen van Vicki Vale in de eerste Batman, maar omdat ze van haar paard viel en de studio niet wilde wachten tot ze genezen was werd de rol aan Kim Bassinger gegeven. Sean Young hoopte op wat fair play van Warner door haar opnieuw in de running te laten voor een Batman-rol, maar zo werkt Hollywood niet. Pfeiffer, die Burton tot voor de casting niet eens kende, kreeg drie miljoen dollar in plaats van de één miljoen die aangeboden werd aan Bening, plus nog een percentage van de kassa. Pfeiffer moest wel wat doen om haar centen te verdienen, zo moest ze kickbokslessen gaan volgen en moest ze leren om de kunsten van de zweep onder de knie te krijgen. Over Danny DeVito was men het min of meer eens dat hij de Penguin zou moeten worden, en de casting voor deze rol was niet meer dan een verplicht rondje.
De eerste Batman was al tamelijk creepy met een strenge keuringscommissie als gevolg (bij ons werd de film zelfs gelabeld als kinderen niet toegelaten) en Batman Returns voegde daar nog een schepje bovenop. Door het grimmige personage van The Penguin reageerden sommige critici ronduit geschokt door er een film van te maken die absoluut niet door kinderen mocht bekeken worden, en dat had enorm grote gevolgen voor de marketing. Warner had een deal met McDonald’s om de Batman Returns-Happy Meals te lanceren (ten tijde van de eerste Batman had je Batman-ontbijtgranen), maar door de negatieve berichten van de filmpers trok de fastfoodketen zich terug uit dit project. Om het nog wat erger te maken kreeg Burton ook nog eens de dierenrechtenorganisaties op zijn dak omdat men projectielen op de pinguïns aanbond. Als puntje bij paaltje kwam, bleek het allemaal een maat voor niks, want Batman Returns werd in 1982 één van de beste kaskrakers en bracht wereldwijd 282,2 miljoen dollar op.
Volgens Joe Dante, die zelf in de jaren ’80 in de running was om een Batman-film te maken, is Batman Returns de beste van de hele franchise. Alles heeft te maken met de stijl die je verkiest, maar het is zeker en vast de mooiste superheldenfilm die ooit gemaakt is qua decors. Was Batman een beetje kil (wat overigens prima werkte), dan word je in de sequel overrompeld door oogverblindende decors die hun oorsprong vonden in het neo-expressionisme van de Duitse cinema, en dan Metropolis in het bijzonder.
De klemtoon ligt iets minder op het personage van Batman. De held krijgt bijna geen dialogen en speelt vrij ingetogen. Dat was een richting die niet iedereen zinde, maar Burton verdedigde zich door te stellen dat dit de ware aard is van Batman. Net zoals in de eerste Batman wordt de superheld weeral verliefd. Deze keer niet op een nieuwsgierige journaliste, maar op de secretaresse Selina Kyle, een verlegen vrouwmens dat zichzelf geen seconde onder controle heeft, maar er wil voor zorgen dat haar baas Max Schreck (Christopher Walken die zich, oh ironie, onlangs uitsprak tegen de Marvel-films) geen nieuwe kerncentrale plaatst. Selina wordt door haar werkgever door het raam gegooid en transformeert in Catwoman, van wie we nooit weten of ze nu een schurk of held is. Wat we wel weten is dat via Michelle Pfeiffer erotiek nooit zo prominent was in een superheldenfilm als in Batman Returns.
De glansrol is echter voor Danny DeVito die als de kleine Oswald Cobblepot gedumpt wordt door zijn ouders in de riool, omdat hij geboren is met vinnen in plaats van handjes. Het is de ontroerende scène waarmee de film begint, en dan nog tijdens de kerst. Oswald groeit op in de kelders van de zoo als de aftandse Penguin, die de leiding heeft over de Rode Driehoekbende die Gotham City teistert. Schreck wil de Penguin gebruiken door hem wijs te maken dat hij burgemeester kan worden, alleen Batman staat hem in de weg. DeVito is door zijn typische rolletjes altijd een sterk ondergewaardeerde acteur geweest, en wat hij hier laat ziet is nog sterker dan wat Jack Nicholson deed met The Joker. De urban legend gaat dat DeVito de hele dag rauwe vis at, zodat hij in werkelijkheid begon te stinken. Het personage is zo bruut (net als zijn dialogen) dat de film inderdaad niet echt voor kinderen geschikt is, maar Burton vertelde droogjes dat dit ook nooit zijn bedoeling was. Dit is cinema op zijn best!
GENRE: superheldenfilm
JAAR: 1992
REGISSEUR: Tim Burton
CAST: Michael Keaton, Danny DeVito, Michelle Pfeiffer, Christopher Walken, Michael Gough, Michael Murphy
LAND: USA
