In Zielona Granica ofwel Green Border zien we hoe Syrische, Afghaanse en andere asielzoekers terechtkomen in het grensgebied tussen Polen en Wit-Rusland, waar ze van het kastje naar de muur worden gestuurd en mensonterende behandelingen ondergaan. Een uitzonderlijk relevante film, die iedereen met een greintje menselijkheid in zich fel zal beroeren.
Net als haar landgenoot en mentor Andrzej Wajda staat de Poolse regisseuse Agnieszka Holland (Europa, Europa en To Kill a Priest) bekend om haar politiek geladen werk. Met Green Border leverde ze misschien wel haar beste werk af. Ze vertelt de gebeurtenissen tijdens de vluchtelingencrisis van 2015 vanuit diverse oogpunten. Te beginnen met een Syrische familie bestaande uit een koppel met twee jonge kinderen en een baby, die verlost van IS en Assad zo mogelijk in een nog groter inferno terechtkomen: de speelbal van de niets ontziende grenswachten van respectievelijk het Wit-Rusland van dictator Loekasjenko en Polen (lid van de Europese Unie, maar op dat moment geleid door een oerconservatieve populistische regering).
Het tweede blikveld is dat van een van de Poolse grenswachten, volledig geïndoctrineerd en net als een groot deel van de Poolse bevolking gedesinformeerd. Daardoor lukt het om de asielzoekers te ontmenselijken en hen te zien als – hou u vast- zoöfielen, pedofielen, terroristen, criminelen of aanhangers van Poetin en Loekasjenko en dus vooral niet als mensen in nood.
‘Wat zou u in dat geval doen?’ is de steeds terugkerende onderliggende gedachte. Gelukkig zijn er de activisten die voor het derde oogpunt zorgen van waaruit Agnieszka Holland het verhaal vertelt. De inmiddels 75-jarige Holland was zelf een dissidente tijdens de Russische bezetting van Praag in de vorige eeuw. Ze weet dus waarover ze spreekt.
Green Border werd een enorm succes bij pers en publiek in haar thuisland ondanks een voorafgaande lastercampagne van de toenmalige regeringspartij PiS, waarin ze Holland vergeleken met Hitler, Goebbels, Poetin en Leni Riefenstahl. Onder andere dankzij de bekroning met de Speciale Juryprijs op het Filmfestival in Venetië had deze laster niet het gewenste effect.
In een interview met de VPRO tijdens het Internationaal Filmfestival van Rotterdam duidde Agnieszka Holland haar film als volgt: “Als je gelegaliseerd geweld tegen mensen toelaat als reactie op bepaald politieke uitdagingen, kan je de acceptatie van dat geweld stap voor stap toestaan, totdat je tot misdaden tegen de menselijkheid komt.” Ze draaide Green Border volledig in zwart-wit omdat ze “realistisch wilde zijn, de rauwheid van een documentaire gebruiken, maar tegelijkertijd een zekere metaforische kwaliteit laten voelen om het tijdloos te maken.”
Het laatste standpunt van de film is dat van een psychotherapeute die besluit zich aan te sluiten bij de activisten. Zij is een van de bakens van hoop die de film alsnog uitstraalt. Green Border werd in Polen haast ervaren als collectieve psychotherapie.Holland legt in een epiloog ten slotte ook nog een parallel met de latere opvang van vluchtelingen uit Oekraïne door Polen maar onvermijdelijk doet de film ook denken aan de Tweede Wereldoorlog. Pittig detail, aldus Holland: Toen ontstond het conflict tussen Polen en Wit-Rusland en in dezelfde regio vonden toen holocausttaferelen plaats. Voor sommige activisten en bewoners leek het wel alsof ze terug gekatapulteerd werden in de tijd die ze kenden uit films en van verhalen van hun ouders, alleen al door de militaire konvooien onderweg om mensen op te pakken, die opgejaagd werden met honden.
Op de meest geloofwaardige manier slaagt Agnieszka Holland er toch nog in om humor in deze als thriller verkapte aanklacht te stoppen. Bovendien is Green Border briljant in beeld gebracht. Je zit als het ware in de personages wat empathie automatisch mogelijk maakt en de 152 minuten doet voorbij vliegen. Een van de krachtigste films en samen met The Zone of Interest de belangrijkste titels van het moment.
Genre: drama
Jaar: 2023
Regisseur: Agnieszka Holland
Cast: Jalal Altawil, Maja Ostaszewska, Behi Djanati Atai, Tomasz Wlosok
Land: Polen, USA, Frankrijk, Tsjechië, België, Duitsland, Turkije
Speelduur: 152 minuten
