The Zone of Interest, de nieuwe film van Jonathan Glazer, opent met een groot ravenzwart vlak op het witte doek. Gedurende zo’n kleine vier minuten lang staar je als kijker naar een compleet moerasdonker scherm. Een oncomfortabel gevoel sluipt binnen. Wanneer dit precaire beeld ook gestaag wordt onderstreept door heel luide, oorpijnigende muziek en scherp falsetgezang, wordt de duisternis angstaanjagend en zelfs claustrofobisch. Glazer heeft je van bij de opening bij je nekvel, zoveel is duidelijk.
Glazer bereidt het publiek voor op het ergste en dan plots botst de onheilspellende intro met een eclatante detonatie van de puurste natuur: jolig vogelgesjilp, ruisende waterlopen en een zachte bomen-aaiende wind. Over een contrasterende evocatie gesproken. Het volgende beeld is een visuele copy paste (vanop afstand) van Édouard Manets wereldberoemde oilieverfschilderij Le Déjeuner sur L’herbe: een gezin relaxt in de zon op de rivieroever en geniet van allerlei lekkers en elkaar.
Deze hechte gemeenschap raapt alles bij elkaar en trekt na een heerlijk vakantiedagje terug naar huis, een prachtige grote villa, omarmt door een strak afgelijnd doch feilloos onderhouden tuin die baadt in een kleurige bloemenfeeërie. Het fris gevulde zwembad lonkt uitnodigend naar de bende opgewekte kinderen.
De moeder is ondertussen samen met haar huispersoneel, in haar warm privénest, druk metriek in de weer met het verzorgen van de huishouding. Hoewel de camera de zorgzame en wat robotachtig bewegende vrouw volgt doorheen de verschillende vertrekken van het huis, weet je niet goed wat er aan de hand is want er zijn constant heel bizarre geluiden te horen op de achtergrond. Loopt er technisch iets fout met de projectie in de bioscoopzaal? Is het wel de bedoeling dat zo’n enerverende sound je kijkgenot stoort? Het kan dan toch niet dat niemand van het gezin, die geluiden niet hoort? Toch reageert niemand hierop? Zijn ze met z’n allen misschien doof?
Tot blijkt dat de storende achtergrondgeluiden afkomstig zijn van bij de buren. Voortstuwende doffe golfgeluiden van op volle toeren draaiende gasovens, blaffende honden, menselijk geschreeuw en doffe geweerschoten. Jawel, de idyllische plek van het gezin, schuurt blijkbaar tegen de prikkeldraad en wachttorens aan van het concentratiekamp Auschwitz.
De vader, Rudolf Höss, heist zich vervolgens in een strak, zwart uniform en trekt zijn blinkende lange lederen laarzen aan. Hij trekt naar zijn werk naast de deur, want de bezorgde huisvader blijkt niemand minder te zijn dan de nazi-commandant die de leiding heeft over het aanpalende Auschwitz-inferno.
Wat volgt, is een van de psychisch meest gruwelijkste films in jaren over die Endlösung, maar vanuit een hoogst originele invalshoek. Verdere commentaar over deze pakkende Holocaust-nachtmerrie (denk aan László Nemes’ Son of Saul uit 2015) is beslist nodig om dit grensverleggend en ultiem meesterwerk – doch niet zo makkelijk toegankelijke film – aan te bevelen als kijk-must voor het grote publiek.
Na het verbazingwekkende (doch overgewaardeerde) Under the Skin met een verrassende Scarlett Johansson in de hoofdrol, zonderde de bijna 59-jarige Engelse scenarist/regisseur Jonathan Glazer zich gedurende twee jaar af om Martin Amis’ boek The Zone of Interest, waarop de film is gebaseerd, grondig te lezen en te bestuderen. Daarna trok Glazer naar Auschwitz om er diepgaand onderzoek te doen over het concentratiekamp waar hij heftig onder de indruk raakte van het verblijf van Rudolf Höss, de toenmalige Ijzer Kuis-nazi-kampcommandant van het vernietigingscomplex. Dankzij speciale toestemming van het museum kreeg Glazer toegang tot bronnen uit de eerste hand van overlevenden van de nazi-verschrikking en van mensen die het huis van de familie Höss ooit hebben bezocht. Na het lezen van deze notities nam de filmmaker de beslissing om in zijn ultiem horreur-document, The Zone of Interest, de echte namen van de betrokkenen te gebruiken in plaats van hun anonimiteit te beschermen achter een fictieve naam, om hun authenticiteit te benadrukken.
Na zijn bezoek aan deze indrukwekkende historische plekken, bedacht Glazer de onverwachte sleutel om de banaliteit van het kwaad met extreme luciditeit te ensceneren. En toont bijgevolg in zijn film, alleen de ijzingwekkende beulen vanuit afstandelijk perspectief. Daardoor confronteert hij als intellectueel cineast het publiek nadrukkelijker met de omvang van de gruwel waaraan de hoofdpersonen actief deelnemen. Door de keuze om nooit de binnenkant van het kamp te laten zien, maar alleen het strikt geritmeerde dagelijkse leven van de familie Höss, bereikt hij nog meer duidelijkheid over de misdaden waarvoor de familie medeverantwoordelijk is.
Angstaanjagend is tevens de manier waarop Glazer de hoofdpersonages neerzet. Naast het welzijn van zijn dierbaren houdt vader Rudolf zich vooral bezig met de vraag hoe hij de vernietigingsoperatie in zijn kamp steeds efficiënter kan maken: een taak die der Höss perfect en snel wil uitvoeren, zoals zijn Führer het nadrukkelijk eist. Aan zijn zijde heeft hij zijn vrouw Hedwig, mevrouw Höss. Zij wordt getypeerd als een zorgzame moeder, een dwangmatige moestuinarchitecte, een gedistingeerde deerne die op minutieus afgemeten wijze haar telgen en bedienden dirigeert, maar vooral die haar man aanbidt zelfs al is ze zich bewust van zijn smeerlapperij die hij neben der Tür, meedogenloos orkestreert. Glazer schetst het enerzijds sereen dagelijks leven als een bucologisch tafereel en anderzijds kadert hij hun gruwelijke daden en ignorerende houding, in met een zwarte rand. Hij spietst deze ambiguïteit stilistisch trefzeker en visueel hard in de maag van het publiek.
The Zone of Interest is een gedetailleerd, ongefilterd en conceptueel briljant portret van een beangstigend, vervreemdend inferno-tijdperk, dat perfect in beeld is gebracht door middel van strenge en koud geometrische constructies en sterke beelden van de uitstekende Poolse D.O.P. Lukasz Zal, die we nog kennen van het Oscar-winnende en ijzersterke Ida uit 2013, en met een soepele en harmonieuze montage die vertellen over eenvoudige gebaren van het dagelijks leven terwijl de wereld rondom rechtstreeks afstevent op de Apocalyps.
Over de door merg en been borende muziek en wurgende geluidsband van Mica Levi hebben we het al gehad, maar rozen moeten we nog gooien naar de immer fantastische Sandra Hüller in de rol van frau Höss en de Babylon Berlin-revelatie Christian Friedel als de equivoque vader slash nazi.
Helemaal niet verwonderlijk dus dat deze geometrisch geconstrueerde domestieke anatomie van een ‘auditieve’ Holocaust die diep onder de huid kruipt en waar Duitsers eindelijk eens communiceren in hun moedertaal, maar liefst vier maal werd bekroond in Cannes, vijf Oscar-, negen Bafta- en zes European-award-nominaties in de wacht sleepte. The Zone of Interest is ongetwijfeld, samen met Poor Things van Yargos Lanthimos, het beste wat we tot nu toe al te zien kregen in de bioscoop.
Genre: drama, oorlog
Jaar: 2023
Regisseur: Jonathan Glazer
Cast: Sandra Hüller, Christian Friedel, Freya Kreutzkam, Ralph Herforth, Max Beck
Land: UK, USA, Polen
Speelduur: 105 minuten
