Wat keken we uit naar hoe de Belgische regisseur Johan Grimonprez in zijn nieuwste film Soundtrack To A Coup D’état internationale politiek, muziek en film mixt. Laten dat nu net onze drie dierbaarste interessevelden zijn.
Wie het werk van Grimonprez kent, weet dat je creativiteit en vindingrijkheid in alle facetten mag verwachten. In films als Double Take en Shadowplay stonden media, manipulatie en macht (en dus ook politiek) centraal. Voor Soundtrack To A Coup D’état gaat Grimonprez nog mijlen verder.
Eigenlijk begon het allemaal toen Grimonprez research deed voor Double Take waarin Nikita Chroesjtsjov al opdook. Die zien we in Soundtrack To A Coup D ‘état samen met zijn USSR- delegatie met zijn handen op de banken van de Verenigde Naties trommelen. Jazzmuzikant Dizzy Gillespie verklaart in de film dat wanneer Chroesjtsjov moord en brand schreewt dat door zijn anti-Amerikaanse tolk bewust verkeerd vertaald wordt. Chroesjtsjov fulmineerde in de VN vooral tegen België. Het was al geweten dat ons land samen met de CIA achter de staatsgreep uit de titel zaten waarin Patrice Lumumba, de eerste premier van het vers onafhankelijke Congo, werd afgezet en niet veel later vermoord. Als je de toenmalige premier Gaston Eyskens letterlijk hoort spreken over een minderwaardig volk, dan schaam je je als Belg dood.
Soundtrack To A Coup d’état laat zich deels bekijken als een geschiedenisles over de voormalige Belgische kolonie van 1955 tot midden jaren ’60, met duistere figuren als Moise Tsjombé of al even perverse bedrijven als Union Minière die omwille van geldgewin mee de afscheiding van de provincie Katanga veroorzaken. De film biedt eigenlijk een ruimere blik op internationale politiek en economische machtsspelletjes van Leopold II tot nu. Zo komt het mislukte Panafrikanisme ruim aan bod en ontdek je belangrijke figuren die bij ons amper weerklank vonden.
Het beste voorbeeld is Andrée Blouin. Deze activiste en schrijfster werkte onder anderen voor de Guinese onafhankelijkheidsstrijder Sékou Touré en na de onafhankelijkheid van Congo fungeerde ze daar als Chef Protocol en schreef ze de speeches van Lumumba. Uit haar boek My Country, Africa:Autobiography of the Black Pasionara wordt veelvuldig geciteerd door Marie Daulne (zangeres van Zap Mama), die haar stem hiertoe verleende.
Van Marie Daulne is het maar een kleine stap naar de verbijsterende originele vondst waarmee Grimonprez muziek en muzikanten als historische spelers laat opdraven. Wist u dat de jazzmuzikanten Abbey Lincoln en Max Roach samen met andere demonstranten een VN-vergadering binnendrongen, net nadat Lumumba vermoord werd? Hun Triptych: Prayer, Protest, Peace snijdt door merg en been en is geïnspireerd door de emancipatie en onafhankelijkheidsstrijd van de Afrikaanse landen. We vernoemden al trompettist Dizzy Gillespie die later een gooi zou doen naar het Witte Huis dat hij wou omtoveren tot The Blues House met onder meer ministers als Thelonious Monk (Reizende ambassadeur), Charles Mingus (Minister van vrede), Ray Charles (Bibliothecaris van het Congres), Louis Armstrong (Minister van landbouw).
Telkens een van de jazzmuzikanten opduikt in de film verstilt het beeld en lijkt het wel op een platenhoes van Blue Note Records. Fenomenaal. Andere visuele vondsten zitten in de montage zoals tapdansen gecombineerd met een kloppende Chroesjtsjov. Erg indrukwekkend hoe Grimonprez blootlegt dat de muzikanten Gillespie, LouisArmstrong, Duke Ellington en Nina Simone als een soort jazzambassadeurs uitgestuurd werden naar landen als Congo, het afgescheiden Katanga, Syrië of Irak. Niet toevallig om geheime CIA-operaties te camoufleren die niet veel later de regeringen doen vallen. Toen Armstrong dat vernam, stond hij op het punt zijn Amerikaans staatsburgerschap op te zeggen. Grimonprez en zijn team kregen ook toegang tot opnames op cassettes van Soukousmuzikanten die dan op hun beurt Lumumba vergezelden naar België.
Liefst 8 jaar besteedde de regisseur aan research voor de film en hij monteerde er vier jaar aan, wat hij niet eens zo lang noemde voor een film van 2,5 uur. Het materiaal waarover Grimonprez beschikte, bleek immens. Met wat hij niet in de film stak kan hij aparte films maken. Wel in de film zitten stukken van de audiofiles die Nikita Chroesjtsjov opnam tijdens zijn ballingschap. Grimonprez beluisterde alle files. Daarnaast pluisde hij alle mogelijke documenten uit van een uitzonderlijk lange VN-vergadering waarbij de nieuwe Afrikaanse staten hun stem uitbrachten voor een resolutie van Chroesjtsjov voor totale dekolonisatie en ontwapening. Nooit eerder zagen we in een documentaire zo de link gelegd tussen (neo)kolonialisme en de Koude Oorlog.
Grimonprez wou geen nostalgische film maken en vond het belangrijk om de link met het heden aan te halen, vandaar duikt er plots reclame voor een Iphone of een Tesla op waarbij de link wordt gelegd met de grondstoffen in Congo. De parallel met de huidige genocides in Gaza, Soedan en Jemen mag u zelf trekken. Helaas die door de media stilgezwegen in Oost-Congo ook. Kijktip: L’empire du silence en andere documentaires van ook al een Belg: Thierry Michel.
Het exhaustieve karakter van Soundtrack To A Coup D’état is tegelijkertijd een grote kwaliteit als een achilleshiel. Bij elke citaat in de film zie je onderaan op het scherm steeds op wetenschappelijke wijs een voetnoot verschijnen. Alleen, je krijgt amper tijd om die te lezen. Toch weet Johan Grimonprez jouw aandacht vast te houden, de hele 2,5 uur lang, met dank aan de jazzy montage, de humor en omdat je zo vaak achterover valt van weetjes die eigenlijk iedereen zou moeten kennen.
Na het bekijken van Shadowplay was ons geloof in de mensheid ver te zoeken. Na Soundtrack To A Coup D’état mogen voor ons part de Verenigde Naties afgeschaft worden of enkel bevolkt met artiesten. Heil zoeken in cultuur als antigif is al jaren de boodschap. Soundtrack To A Coup d’Etat is cultuur met een grote C.
Genre: documentaire, muziekfilm
Jaar: 2024
Regisseur: Johan Grimonprez
Cast: Patrice Lumumba, Louis Armstrong, Nikita Chroesjtsjov, Abbey Lincoln en Max Roach, Andrée Blouin, Marie Daulne (stem), Dizzie Gillespie, Nina Simone
Land: België
Duur: 150 minuten
