Lot Vekemans (geboren in 1965 te Oss) is een vooraanstaande en meermaals bekroonde Nederlandse toneelschrijfster en auteur. Haar romans Een Bruidsjurk uit Warschau en De Verdwenene zijn pageturners die heel vlotjes over de toonbank gaan. Na haar studie Sociale Geografie aan de Universiteit Utrecht volgde ze een opleiding aan de Schrijversvakschool ’t Colofon in Amsterdam, waar ze in 1993 afstudeerde met als hoofdvak drama en bijvak journalistiek. Sinds 1995 heeft Vekemans een indrukwekkende carrière opgebouwd in het theater, met werken die in tweeëntwintig talen zijn vertaald en in meer dan vijfendertig landen zijn opgevoerd. Haar toneelstuk Gif uit 2009 is een van haar meest succesvolle creaties en nu verfilmd in een regie van de gekende Luxemburgse radio- en televisiepresentatrice, producente, actrice en regisseuse Désirée Nosbusch (Succès Fox) onder de titel Poison, met klasbakken Tim Roth en Trine Dyrholm in de hoofdrollen.
Poison vertelt het verhaal van een echtpaar dat is gescheiden nadat hun enig kind is overleden. Jaren later ontmoeten ze elkaar opnieuw op de begraafplaats waar de restanten van hun gestorven kind opnieuw opgegraven en begraven moeten worden omwille van een vervuilde bodem. Deze pijnlijke gebeurtenis dwingt de voormalige geliefden om hun verdriet opnieuw onder ogen te zie. Vrij snel wordt duidelijk hoe erg dit verschrikkelijke verlies hun leven heeft vergiftigd.
Tijdens de paar uur die ze samen doorbrengen, wordt diepgaand ingezoomd op de verschillende manieren waarop ze elk individueel deze inhakkende gebeurtenis (niet) hebben verwerkt, meteen een metafoor voor al diegenen in een gelijkaardige situatie. Simultaan worden de relaties en de complexiteit van menselijke emoties psychologisch ragfijn gefileerd.
Poison is een krachtig drama met vlijmscherpe dialogen, maar verdriet en rouw laten zich niet zomaar verfilmen. Gelukkig kan de filmmaker rekenen op hartverscheurende prestaties van twee rasacteurs en vooral een ijzersterk theaterstuk en filmscenario, beiden van de hand van Lot Vekemans. Dit innig filmdrama ging in wereldpremière tijdens het Internationaal Filmfestival van München en legde vervolgens een succesvol filmfestivalparcours af waar hij werd onderscheiden met enkele prestigieuze prijzen.
Wij hadden het geluk om de bijzonder actieve en productieve Vekemans, die met haar werk een belangrijke bijdrage levert aan het moderne theater en literatuur, zowel in Europa als internationaal en wiens oeuvre wordt geprezen om de manier waarop ze de menselijke ervaring op een diepgaande en toegankelijke manier onderzoekt, te ontmoeten tijdens het Film Fest Gent waar Poison in avant-première werd vertoond, voor een exclusief interview.
Tevreden over de verfilming van je succestheaterstuk?
Lot: Goh, het is alsof je een baby hebt gebaard die door andere mensen wordt opgevoed (glimlacht). Het resultaat mag er beslist zijn en de film wordt overal goed ontvangen. Persoonlijk ben ik heel blij en tevreden met deze verfilming (lacht).
Hoe ben je begonnen met schrijven en wat heeft je ertoe gebracht om filmscenariste te worden?
Lot: Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in verhalen en hoe mensen met elkaar communiceren. Oorspronkelijk studeerde ik sociale geografie, maar ik ontdekte al snel dat mijn hart lag bij het vertellen van verhalen. Ik begon met het schrijven van toneel omdat het me de mogelijkheid bood om menselijke relaties op een intense manier te onderzoeken. Theater dwingt je om de essentie van een conflict bloot te leggen. Je hebt beperkte middelen en moet vertrouwen op dialoog en interactie. Dat sprak me enorm aan en het blijft me bovendien fascineren.
Wat was voor je de grootste uitdaging bij het vertalen van het toneelstuk naar het filmscenario?
Lot: Een moeilijke vraag (denkt rustig na). Enerzijds de intimiteit en anderzijds de intensiteit van het theaterstuk, gelokaliseerd op één plaats, sterk te proberen vatten en overbrengen in een boeiende film. Op de bühne is de kracht van Gif de dialoog, de stilte en het onuitgesprokene wat tussen de twee personages hangt. Je hebt als publiek op het toneel letterlijk geen ontsnapping, je zit als het ware in dezelfde ruimte met de personages en deel je hun pijn van dichtbij. In een film moet je veel bewuster omgaan met beeld, setting en sfeer, omdat je ineens de vrijheid hebt om de omgeving te gebruiken. Dat kan prachtig zijn, maar je moet oppassen dat je niet de kern van het verhaal verliest.
Hoe kijkt je naar het verschil tussen theater en film in termen van emotionele impact?
Lot: Het grootste verschil zit hem in de manier waarop het publiek de emoties ervaart. In het theater voel je bijna de ademhaling van de acteurs. Je bent getuige van hun kwetsbaarheid op een directe, fysieke manier. In film heb je meer middelen tot je beschikking: close-ups, muziek, montage. Je kunt als maker veel meer sturen op hoe een emotie overkomt. Maar daardoor verlies je soms ook die directe connectie die theater juist zo krachtig maakt. Het is een balans vinden tussen het benutten van de mogelijkheden van film en het behouden van de intense emoties die het publiek in het theater raakt (bevestigende hoofdknikjes).
Poison gaat over een koppel dat worstelt met het verlies van hun kind. Waarom heb je dit toch wel heel zwaar thema als centraal onderwerp gekozen?
Lot: Het verlies van een kind is een van de meest onvoorstelbare vormen van verdriet. Wat me intrigeerde, is hoe mensen hiermee omgaan. Iedereen rouwt op zijn eigen manier. Dat kan mensen die ooit dicht bij elkaar stonden, juist uit elkaar drijven. In Poison zien we hoe het verdriet door het verstrijken van een bepaalde tijd, de relatie tussen de personages heeft veranderd. Ze hebben beiden een andere manier gevonden om verder te gaan, maar dat heeft ze ook vervreemd van elkaar.
En ben je tevreden over de keuze van de hoofdacteurs want zij dragen ten slotte de ganse film?
Lot: Dat was een hele bedoening. Je moet weten dat het realiseren van Poison een proces van elf jaar is geweest. De allereerste keer dat ik werd gecontacteerd voor de verfilming dateert al van de zomer 2013. Niet te geloven toch (lacht). Ik kreeg een mailtje met de vraag of de rechten van Gif nog beschikbaar waren omdat men het wou verfilmen. Eens dit in kannen en kruiken rees de vraag: in welke taal doen we de verfilming?
Een beetje een rare vraag toch dacht ik toen. In het Nederlands uiteraard suggereerde ik bescheiden want het is tenslotte toch een Nederlandstalig theaterstuk. De producers veegden dit voorstel met een heel brede glimlacht prompt van tafel en lieten me, tot mijn grote verbazing, weten dat ze mikten op een weliswaar bescheiden, maar toch internationale productie (glimlacht). Ik was even van mijn melk, maar liet hen wel vrij snel weten dat ik hiertegen absoluut geen bezwaar had (lacht). Dan ontstond de bijvraag: ik welk land situeren we het filmverhaal? Er kwamen allerlei voorstellen uit de bus.
De producers hadden na verloop van tijd blijkbaar toch een uitgelezen voorkeur voor Luxemburg. Nou, ja, voor mij was dat geen probleem. De redenen voor hun keuze werden echter snel duidelijk: Luxemburg was bereid om op diverse vlakken, zowel logistiek en vooral financieel, Poison te steunen op voorwaarde dat de opnames uiteraard daar zouden plaatsvinden. Bovendien wou Luxemburg dat Désirée Nosbusch de film zou regisseren. Ze is een geboren en getogen Luxemburgse, begrijp je (lacht). Toen ik vernam dat zij al een kortfilm, enkele televisieseries en een langspeelfilm op haar actief had, enorm geïnteresseerd was in het script en vooral het thema en ook het gegeven dat zij een actieve actrice is – heel belangrijk trouwens want de acteursregie in Poison is écht van primordiaal belang om geloofwaardige personages neer te zetten – was de keuze snel gemaakt. En als extraatje wou ze zich engageren om op te treden als coproducent van de film. Ja, met al deze geloofsbrieven was het uiteraard een uitgemaakte zaak.
Maar je vraag was: of ik tevreden ben over de keuze van de protagonisten, niet? Sorry hoor (lacht). Wel, eerst lieten ze me weten dat ze mikten op Julianne Moore en Liam Neeson. Ik schrok me een ongeluk dat men dacht aan dergelijke A-listers voor mijn bescheiden Hollands schrijfsel (monkellachje). Maar, ja, tegen dergelijke klasbakken zeg je natuurlijk niet nee. Doch om diverse redenen van onder meer te drukke agenda’s en een te bescheiden project, kon noch Julianna, noch Liam zich engageren voor Poison (misnoegde hoofdknikjes).
Toen kreeg ik een berichtje dat Tim Roth het script had gelezen en de rol van de echtgenoot per se wou vertolken. Hij was diep geraakt door de inhoud en wou bovendien ook optreden als uitvoerend producent van de film. Ik vind Tim een geweldig acteur, maar we moesten wel een evenwaardige antagoniste vinden of de dramatische relationele context zou niet afdoende overkomen bij het publiek.
Enige tijd later werd Trine Dyrholm bereid gevonden om mee te stappen in het project. Ik was direct akkoord met deze twee schitterende karakteracteurs. Ik vind Tine al jaren een geweldige actrice met een enorm charisma die beslist de innige emoties van de vrouw perfect zou kunnen overbrengen, zeker als Tim haar van wederwoord zou dienen. Zowel Tim als Tine bleken heel vriendelijke, aimabele en charmante personen te zijn met elk een persoonlijkheid uit één stuk en met oprechte en vakkundige gedrevenheid. Bovendien begrepen ze ook heel goed waarover het onderwerp precies handelt. Ze bleken dus een perfecte match made in heaven (lacht uitbundig).
Heeft gans dat proces écht elf jaar geduurd?
Lot: Oh, ja hoor. We moesten het script omzetten naar het Engels. Dat had veel voeten in de aarde. Dat lukte maar niet. Ik kon me met geen enkele versie akkoord verklaren omdat door de vertaling de essentie en veel pointes in de dialogen verloren gingen. Na ontelbare pogingen, kwamen ze terug bij mij terecht en heb ik zelf heel lang gesleuteld aan het script om het juist te krijgen. Eens deze zware klus was geklaard, hebben we jaren moeten knokken om het project gefinancierd te krijgen. Vervolgens kregen we te kampen met corona en werd alles voor dik twee jaar aan hold gezet. Daarna was het zoeken en wachten tot we de juiste en beschikbare acteurs vonden om dan nog maar te zwijgen over de opnames, de montage en de daaropvolgende promotiecampagne…ondertussen zijn we jawel, elf jaar verder (diepe zucht).
Wat hoop je dat het publiek van Poison zal meenemen?
Lot: Dat is een heel goede, maar tevens een bijzonder lastige vraag. Ik vind dat heel moeilijk te beantwoorden eigenlijk. Ten eerste hoop ik gewoon dat kijkers in het emotionele verhaal meegaan. Dat ze zich openstellen om deze twee lijdende mensen te ontmoeten. En ten tweede hoop ik dat ze zich net als ik, in sympathie, heen en weer kunnen bewegen tussen de personages. Ten derde dat ze iets kunnen meekrijgen van de pijn van waaruit de twee ex-partners naar elkaar toe interageren. Tot slot dat het publiek zich bewust wordt van hoe we vaak proberen onszelf en anderen te beschermen door pijn weg te duwen, terwijl het soms juist belangrijk is om die pijn samen te delen.
Ik krijg opmerkelijk veel meer persoonlijke berichten toegestuurd van mensen die Poison hebben gezien dan ik ooit heb ontvangen na opvoeringen van het theaterstuk. Bijzonder toch (glimlacht? Heel opvallend en heel positief en zeker als ze me nadrukkelijk laten weten dat ze toch even moesten bekomen na het zien van de film. Als het publiek ingetogen en sprakeloos is, dan heb ik mijn beoogde doel en ook dit van de filmmaker, duidelijk bereikt (glimlacht).
Wat voor invloed heeft het werken aan Gif en nu Poison, op je persoonlijk gehad, zowel in het schrijven als in het zien van de geadapteerde filmversie?
Lot: Het schrijven van Gif was een intens proces. Het onderwerp is zoals ik net zei, bijzonder zwaar en uit de harde realiteit geplukt. Ik moest mezelf echt onderdompelen in die pijn om het goed op papier te krijgen. Maar dat is tegelijkertijd het mooie van schrijven: je gaat mee met de personages en doorleeft hun emoties. Het zien van de film was weer een heel ander soort ervaring. Ik voelde een zekere afstand, omdat de beelden iets doen wat je als schrijver misschien niet direct had voorzien. Toch was ik zeker fier, want het verhaal vond een nieuwe vorm en wist nog steeds dezelfde kern te raken.
Poison is heel intiem en eveneens vrij minimalistisch en met veel aandacht voor stilte en het onuitgesprokene. Waarom zijn deze karakteristieken zo belangrijk voor jou?
Lot: Ik geloof dat de echte emoties vaak juist zitten in wat niet wordt gezegd. Mensen zijn heel goed in het verbergen van hun ware gevoelens, soms zelfs voor zichzelf. Stiltes, blikken, de manier waarop iemand zich beweegt, dat zegt vaak meer dan woorden. In mijn werk en in het bijzonder in Poison, probeer ik die subtiliteiten naar voor te brengen. Het publiek moet niet alleen luisteren naar wat de personages zeggen, maar ook naar wat ze niet zeggen (glimlacht).
Gif is wereldwijd een groot succes geworden. Heb je een idee wat precies het grote publiek zo aanspreekt?
Lot: Rouw, verlies, en de manier waarop we omgaan met onze emoties zijn universele thema’s. Het maakt niet uit waar je vandaan komt, iedereen heeft op een bepaalde manier te maken gehad met verlies. Misschien is het dat herkenbare, het gevoel dat we ondanks alle verschillen allemaal hetzelfde soort verdriet kunnen voelen, wat mensen in verschillende landen aanspreekt in Gif. Ik denk ook dat de eenvoud van de setting en de focus op de menselijke interacties, het verhaal echt toegankelijker maakt voor iedereen.
Wat kunnen we in de toekomst van je verwachten?
Lot: Ik ben altijd bezig met nieuwe projecten, zowel voor literatuur, theater als film. Ik blijf gefascineerd door menselijke emoties en relaties, dus dat zal altijd een centraal thema in mijn werk blijven. Ik wil mezelf blijven uitdagen door met nieuwe vormen en perspectieven te experimenteren. Hoewel ik zestig jaar ben, voel ik me plots weer dertig (lacht). Poison heeft me een persoonlijke boost gegeven. Ik had nooit verwacht dat er een verfilming van een van mijn werken op mijn pad zou komen te liggen (lacht). Ja, sindsdien stuwt de adrenaline me naar nieuwe lichamelijke en psychische climaxen.
Ik heb ook weer het gevoel dat ik alles aankan en dat ik nog veel wil realiseren. Zo ben ik ondertussen volop aan het schrijven aan mijn derde roman. Dat ziet er helemaal goed uit (lacht). Ik heb tussendoor bijna een nieuw theaterstuk af en ook dat ziet er prima uit. Dankzij Poison ben ik duidelijk aan een nieuwe carrière begonnen want er staat nog een verfilming van een van mijn schrijfsels op stapel (knipoogt). Vraag me echter niet om meer uitleg hierover want dat mag ik nog niet vrijgeven. Ik laat dit voorlopig nog wat in het midden, maar het wordt zeker weer een intense reis.
Tot slot nog een indiscrete vraag, maar mocht je ze te persoonlijk vinden, hoef je uiteraard niet te antwoorden.
Lot: Nee, geen probleem, stel je vraag maar…
Als je erin slaagt om dergelijke diepe emoties zo krachtig en doorleefd weer te geven als in Gif en de verfilming ervan via je scenario voor Poison, kan ik me niet van de indruk ontdoen dat het verhaal is gebaseerd op spijtige realiteit. Heb ik het juist?
Lot: (korte pauze). Inderdaad (zucht), het verhaal is inderdaad gebaseerd op een rigoureuze gebeurtenis in het leven van mijn zus waar ik zo intrinsiek bij betrokken was dat me dat in eerste instantie ervan weerhouden heeft om erover te schrijven. Ik vond het te privé. Maar uiteindelijk is het me toch gelukt omdat ik die wrange gevoelens en het lijden van mijn zus waar ik volledig van onder de voet was, op de een of andere manier van me moest afschudden en definitief moest kwijtraken. En zo is Gif ontstaan en nu zoveel jaar later ook herwerkt tot Poison, een aandoenlijke film waar ik heel trots op ben (lacht).
