Speak no Evil van de Deense acteur, scenarist en regisseur Christian Tafdrup ging in 2022 in wereldpremière in de beruchte sectie ‘Midnight Screenings’ van Robert Redford’s befaamde indie-Sundance Film Festival. De plek waar het publiek voor het eerst kennismaakte met succesvolle cult-horrorfilms als The Blair Witch Project, It Follows en Hereditary. De pers was unaniem lovend over Tafdrups nieuwste prent. Terecht overigens want Speak no Evil is een keiharde realistische stomp-in-de-maag-horrorfilm die niet alleen onder je huid kruipt, maar nog dagenlang in je hoofd blijft rondspoken omwille van de wurgende spanning, griezelige sfeer, in hakkende geweldscènes, krachtige acteerprestaties en de ondraaglijk gruwelijke climax.
De film begint in Italië waar de Deense Louise en Bjorn het Nederlandse echtpaar Patrick en Karin ontmoeten. De koppels zijn ongeveer even oud, net als hun kinderen Agnes en Abel. In hun idyllische Toscaanse bubbel worden de gezinnen snel vrienden. Het klikt wonderwel tussen het kersverse gezelschap. Vooral Bjorn lijkt erg ingenomen door de onstuimige Patrick. Eens terug thuis in hun stijlvolle flat voelt Bjorn zich opgesloten in het strikte, keurige leven dat zijn vrouw verkiest. Hij is dan ook heel enthousiast wanneer hij een uitnodiging ontvangt van hun Nederlandse vakantievrienden om bij hen enkele dagen te komen logeren. Een boottochtje en een pittige autorit later komen de Denen aan in een afgelegen huis in een dichtbebost stukje Nederland. Al meteen lijken Patrick en Karin zich vreemd te gedragen. Toch blijven de Denen vriendelijk. Ze willen immers niet onbeleefd zijn. En wat is het ergste dat er kan gebeuren?
Wij konden naar de drijfveren polsen waarom revelerend regisseur Christian Tafdrup per se de mensheid op Speak no Evil wilde trakteren? “Heel eerlijk?” ” Ik wou gewoonweg de meest brute en choquerende film maken in de Deense filmgeschiedenis”, vertrouwt Tafdrup ons toe met een zenuwachtig glimlachje.
In welk genre catalogeer jij Speak no Evil?
Christian:Deze film laat zich niet classificeren (zucht). Ik doe een poging: een psychologische horrorthriller met een mix van satire en zwarte humor. Gekruid met een flinke dosis geweld, gruwel en snedige negatieve sociaal-maatschappelijke kritiek. En verder ook nog een semi-biografische en persoonlijke mix van Ruben Östlunds Turist en Haneke’s Funny Games.
Hoe ben je eigenlijk op het idee gekomen voor jouw beklemmende huiverprent?
Christian:Je gelooft het bijna niet, maar het verhaal is losjes gebaseerd op eigen reiservaringen. In mijn kinderjaren trokken mijn ouders doorgaans met vakantie naar Toscane, een prachtige vruchtbare streek in Midden-Italië waar heuvels, glooiende hellingen en olijfbomen dagelijks worden gestreeld door deugddoende zonnestralen. Maar op vakantie ontmoet je ook heel wat andere toeristen. Doorgaans ontspannen mensen met diverse nationaliteiten en andere culturele achtergronden. Er wordt spontaan contact gelegd, telefoonnummers uitgewisseld en er volgen afspraken om na de vakantie eens een weekend bij elkaar te komen logeren. Enkele keren gingen mijn ouders in op zo’n uitnodiging. Met wisselend succes. Maar ik herinner me levendig dat we van zo’n logeer-weekendtrip ook eens terugkeerden met heel nare gevoelens. Het was een beduidend andere ervaring dan toen je samen lekker geniet van de zon, nippend van een fris gekoeld wijntje en spontaan goede vrienden wordt.
Waarom kies je in de film voor een Nederlands echtpaar als ‘boosdoeners’?
Christian:Omdat ik enkele jaren geleden samen met mijn gezin tijdens een van onze vakantie in Toscane, een Nederlands koppel heb ontmoet. Heel aardige, joviale en aangename mensen. We brachten samen een fantastische tijd door in Toscane. Ook onze kinderen amuseerden zich fantastisch terwijl ze speelden met de kinderen van de Nederlanders. Het ging er heel gemoedelijk en vrolijk aan toe. Maar toen we na de vakantie een uitnodiging kregen om enkele dagen bij hen te komen logeren in Rotterdam, heb ik beleefd bedankt enkel en alleen door de negatieve ervaringen uit mijn jeugd.
En zo is het idee voor Speak no Evil ontstaan, veronderstel ik?
Christian:Precies. Samen met mijn broer Mads met wie ik het scenario heb geschreven, fantaseerden we over wat er eventueel aan kwaadaardigs zou kunnen gebeuren, mocht ik toch zijn ingegaan op de uitnodiging om bij het Nederlands koppel te gaan logeren met mijn gezin.
Ben je akkoord met de stelling dat je naast de bangelijke gebeurtenissen, ook kritiek levert op de manier van leven van een bepaalde maatschappelijk subgroep?
Christian:Absoluut. Kijk, de levensstijl van de hogere middenklasse bestaat voornamelijk uit het hautain uitdragen van fake zorgeloosheid en het verkopen van veel gebakken lucht. Ze leiden een zogenaamd perfect leventje, ze nuttigen enkel het sterk aangeprezen voedsel conform aan de contemporaine trends, drinken daarbij de door sommeliers getipte wijnen, praten onder elkaar enkel over onschuldige zaken en gaan op vakantie in luxe-oorden die als veilig worden beschouwd en waar ze hun zogenaamde etiquette zorgeloos verder kunnen manifesteren. Foei. Het is in feite beangstigend want zo’n levensstijl heeft niks meer te maken met de realiteit. Het is doorgedreven hypocrisie. En daar geef ik in mijn film inderdaad afkerige commentaar op. In deze zo genoemde perfecte leventjes bij een bepaalde sociale klasse, wordt het kwade uit de maatschappij binnen de gezinsbubbel verbannen. Zonder het te beseffen leiden ze een afstompend leven. Het is niet oké om alleen maar je ogen te sluiten of je netjes te gedragen. Je moet met alle aspecten van het leven omgaan, ook met de slechte dingen. De bourgeoisie verdringt deze ‘darker side of life’, met alle gevolgen van dien. Heel gevaarlijk, kijk maar wat het Deense gezin in de film uiteindelijk overkomt. Surreëel, helemaal niet. Het maakt deel uit van de dagelijkse harde realiteit. Sla de kranten maar open of check maar de nieuwsberichten: gruwelijkheden maken deel uit van de dagelijkse realiteit.
Speak no Evil bestaat uit drie delen die zich ook afspelen in drie verschillende landen. Hoe heb je dit als regisseur benaderd, want elk deel is totaal verschillend qua stijl, teneur en aanpak?
Christian:Dat was inderdaad een heel complexe onderneming. De film heb ik opgevat als een mythische opera. De eerste act speelt zich af in Italië. De sfeer is opgewekt, ontspannen en onschuldig. Hier gebruikte ik vooral felle kleuren en scherp licht. Het middenstuk is gesitueerd in Denemarken. Dat kan je omschrijven als het limbo, het voorgeborchte. Hier domineert saaiheid, routine en uitgeblustheid. Het licht en het kleurenpalet worden somber. De fotografie geeft de verveling en trivialiteit weer bij het Deense gezin. Het laatste hoofdstuk in Nederland is het inferno, de échte hel. Alles wordt donker, onheilspellend en de claustrofobische sfeer wordt dominant. Alle technische tools staan in functie van verval. Inspiratie voor het slotstuk heb ik gepuurd uit het satanische oeuvre van Heronimus Bosch. Zijn schilderijen herinneren aan de slechtheid van de mens. Bosch is niet toevallig ook een Nederlander (lacht).
Wanneer je acteurs benadert met ‘ik wil de meest brute Deense film ooit maken’, happen die dan gretig toe?
Christian:(lacht) Nee, integendeel. Vele Deense acteurs weigerden om het Deense echtpaar te vertolken. Vooral vanwege de gruwelijke eindscène stonden de meesten sceptisch tegenover dit project. De meerderheid van de gecontacteerde Deense acteurs stonden aanvankelijk te popelen om mee te werken, maar eisten dat ik de eindscène herschreef. Ik heb lang getwijfeld, maar toch beslist ik om niks aan het scenario te wijzigen. Uiteindelijk stemden Morten Burian en Sidsel Siem Koch toe om het Deense echtpaar te vertolken. Het zijn twee goede acteurs die vooral actief zijn in het theater. Ze hebben bijna geen ervaring met de camera. Ik geef eerlijk toe dat ik – zelfs na enkele specifieke workshops voor hen – bij de aanvang van de opnames, hemelse schrik had of ze hun personages wel zouden kunnen dragen. Finaal is dit toch goed afgelopen, al moest ik hen wel regelmatig bijsturen op het vlak van bepaalde gelaatsexpressies. Het Nederlandse paar is een totaal ander verhaal. Fedja van Huêt, een uitstekend en meermaals bekroonde filmacteur, en Karina Smulders, die eveneens kan bogen op een uitstekende acteerreputatie, vormen in het echte leven ook een echtpaar. Dat zorgde wel voor een extra boeiende laag. Met hen was het wel iets makkelijker werken natuurlijk. Ze vertolken hun rollen voortreffelijk. De vier acteurs heb ik ook voor we begonnen met de opnames, samengebracht om elkaar beter te leren kennen. Het klikte vrij snel.
Er spelen ook twee kinderen mee in de film. Hoe pak je die aan als je een angstaanjagende horrorfilm draait?
Christian:De kinderen waren tijdens de opnames respectievelijk zeven en acht jaar. Omwille van hun jonge leeftijd hebben we op de set, en ook er naast, voor hen een veilige ruimte gecreëerd. We hebben vooraf ook lange gesprekken gehad met hun ouders en ze gerustgesteld. De ouders waren ook bij elke scène van hun kinderen aanwezig op de set. Bovendien hadden ze de mogelijkheid om tussen te komen, telkens zij dat om op het even welke reden, wensten. De gewelddadige scènes vermomden we voor de kinderen als een spel. Ze hebben niet echt beseft aan welk soort film ze hebben meegewerkt (lacht).
De soundtrack is heel apart. Van bij de eerste – toch vrolijke – scènes krijg je als kijker al heel dreigende en zenuwachtige muziek te horen. Eigenlijk is dit spoilerachtig. Waarom deze keuze?
Christian: De soundtrack is een item waar ik lang over nagedacht heb, zelfs nog tot we al aan het monteren waren. Uiteindelijk wou ik niet dat het publiek het idee zou krijgen dat het naar een romantische komedie over volwassen koppels kwam kijken. Ik suggereer bewust dat wat je ziet, niet is wat je krijgt. Dus van bij de aanvang verwittig ik al dat er onheil zit aan te komen. Er zal veel worden gediscussieerd over deze keuze, ik besef het. Componist Sune Kølster heeft de film echter wel voorzien van een functioneel doeltreffende score. Zijn toepasselijk requiem bij de eindscène is subliem. Verder gebruik ik cultureel respect in het hoofdstuk dat zich afspeelt in Nederland, onder meer muziek van Herman Brood en de Amsterdamse zangeres Trijntje Oosterhuis. Een regisseur met zelfrespect moet grondig zijn huiswerk maken, niet (schaterlach).
