Fritz Lang (Wenen, 5 december 1890 – Beverly Hills, 2 augustus 1976) was een wereldberoemd Oostenrijks scenarist, producent en regisseur met liefst 42 films op zijn actief. Hij is vooral bekend door een reeks klassieke parels als de crime Dr. Mabuse, der Spieler (1922), het tweedelige Die Nibelungen (1924), het fenomenaal visionaire Metropolis (1927) en de noir Fury (1936). Lang geldt naast Billy Wilder en Josef von Sternberg als een van de belangrijkste uitgewekenen uit Duitsland die in de VS een succesvolle carrière als cineast voort konden zetten.
Nog een geëerde klassieker uit Fritz Langs fenomenale portfolio is ongetwijfeld M – Eine Stadt sucht einen Mörder uit 1931 – doorgaans afgekort tot M – is een psychologische thriller die niet alleen een mijlpaal vormt in de geschiedenis van de misdaadfilm, maar die ook de grenzen van de cinematografie en de psychologische thriller heeft verlegd. Het is een meesterwerk dat zowel zijn tijd vooruit was als het fundament legde voor veel van de technieken en thema’s die later het genre zouden bepalen. Het werk wordt algemeen beschouwd als een van de grootste prestaties uit de vroege geluidsfilmperiode en heeft een blijvende invloed op de filmgeschiedenis.
Na een aantal brute kindermoorden neemt de onrust onder de bevolking in de Duitse stad Berlijn toe. De serial killer blijft op vrije voeten zelfs al wordt het lijk van een vermoord meisje gevonden. De politie gaat met man en macht op zoek naar de dader en doet dat zelfs zo grondig dat het daarmee het ‘werk’ van de plaatselijke onderwereld volledig platlegt. De criminele bazen zien in dat er maar één ding op zit: de kindermoordenaar zelf zoeken. M is uniek in zijn benadering van de moordenaar, die niet alleen als de slechterik wordt gepresenteerd, maar als een complex, psychologisch geladen karakter. Het verhaal concentreert zich zowel op de jacht van de politie als de jacht van de criminele onderwereld, die wanhopig probeert de dader te vinden voordat de politie dat doet.
Wat M zo interessant maakt, is hoe Lang zowel de moraal als de maatschappij onderzoekt. In plaats van het verhaal simpelweg te presenteren als een klassieke zoektocht naar een misdadiger, stelt Lang diepgaande vragen over de aard van gerechtigheid, de werking van de wet en de massapsychologie van de samenleving. De prent is daarmee niet alleen een misdaaddrama, maar ook een kritische reflectie op de samenleving en haar reacties op misdaad en straf.
De crimineel, gespeeld door Peter Lorre in zijn doorbraakrol, is een van de meest complexe en gelaagde personages in de filmgeschiedenis. In veel films uit die tijd werd de crimineel vaak afgebeeld als een ondubbelzinnig negatief personage, maar Lang kiest ervoor om zijn dader niet enkel als een monster te portretteren. Lorre’s vertolking maakt van de sadist een tragisch en psychologisch geladen personage. Zijn fluitend deuntje, dat doorheen de film repetitief is te horen, wordt een symbolisch element dat zowel zijn onschuldige kinderlijke kant benadrukt als de gruwelijke aard van zijn misdaden.
Lang speelt slim met de moraliteit van de kijker, waardoor deze zich niet alleen laat afschrikken door de gewelddadige handelingen van de moordenaar, maar ook medelijden met hem kan voelen. Dit maakt deze spannende thriller bijzonder krachtig: Lang toont de kijker hoe gemakkelijk het is om in de verleiding te komen om een individu in termen van goed en kwaad te simplificeren, terwijl de waarheid veel ingewikkelder is. Deze benadering van de koelbloedige dader heeft menig filmmaker geïnspireerd, van Alfred Hitchcock tot David Fincher, die vergelijkbare technieken gebruikten om hun eigen psychologische thrillers te ontwikkelen.
Opmerkelijk in M is de stad zelf bijna een personage op zich is. Lang maakt gebruik van de metropool als een plaats die de individuele handelingen van de personages reflecteert. Het is een verontrustende, chaotische ruimte waarin de grenzen tussen goed en kwaad niet duidelijk zijn. Dit wordt niet alleen zichtbaar in de jacht op de moordenaar, maar ook in de manier waarop de verschillende groepen in de film zich organiseren om hun eigen gerechtigheid af te dwingen. In M legt Lang ook een geniale en directe link tussen de anonieme massa en het verlangen naar een zelfrechtvaardiging die snel overgaat in de drang naar collectieve wraak.
Het gebruik van de stad in M is een krachtige visuele metafoor voor de menselijke geest en de duistere verlangens die het bevat. Langs keuze voor donkere, claustrofobische beelden van de der Stadt stad geeft de indruk dat de moordenaar niet alleen een individu is, maar dat het kwaad zelf door de straten sluipt en op de loer ligt. Berlijn wordt zo onpersoonlijk, een mechanisme dat het kwaad laat groeien en het tegelijkertijd probeert te onderdrukken. Dit idee van een leefgemeenschap als een monsterachtige, onontkoombare kracht te borstelen, voegt een extra laag van symboliek toe aan het verhaal.
Een van de meest opvallende aspecten van M is het revolutionaire gebruik van geluid, wat het tot een pionierswerk maakt in de geschiedenis van de geluidsfilm. Terwijl de filmtechnologie in de vroege jaren dertig nog relatief jong was, gebruikt Lang het geluid niet alleen als een aanvulling op de visuele elementen, maar als een essentieel onderdeel van het verhaal zelf. Onder meer het fluitdeuntje van de killer wordt daardoor niet alleen een symbolisch motief, maar an sich een belangrijk element dat de spanning opbouwt en de dreiging van de opgejaagde in de schaduw legt.
Langs gebruik van geluid was niet alleen innovatief, maar ook uiterst doeltreffend in het versterken van de psychologische impact van de film. In een tijdperk waarin de meeste films nog stil waren of het geluid nog niet optimaal kon worden benut, bewees Lang dat geluid niet alleen ondersteunend moest zijn, maar een integraal onderdeel van de dramatiek. M had nooit dezelfde impact gehad zonder de geluidslandschappen die Lang creëerde en zijn gebruik van stilte en geluid was een voorloper van de techniek die later door belangrijke regisseurs als Hitchcock, Kubrick en Lynch werd toegepast.
Naast de technische innovaties en de psychologische diepgang, biedt M een scherpe maatschappijkritiek die nog steeds relevant is. Lang kende duidelijk het adagium: “Een maatschappij oogst de misdadigers die het zaait” want hij stelt in M nadrukkelijk de vraag of de maatschappij zelf niet medeverantwoordelijk is voor het ontstaan van kwaad, doordat de gerechtigheid te vaak te werk gaat via simplistische en gevaarlijke middelen. De film toont hoe de autoriteiten, die de taak hebben de orde te bewaren, zelf in de verleiding komen om buiten de wet te treden om de delinquent te vangen. Lang bekritiseert de autoritaire reacties van de samenleving en waarschuwt voor de gevaren van massahysterie, waarbij de massa in haar verlangen naar gerechtigheid de rechten van het individu overtreedt.
Deze kritiek is des te relevanter in de context van de opkomst van het nazisme in Duitsland, een periode waarin de collectieve drang naar gerechtigheid en orde vaak tot de verdrukking van het individu leidde. M was in dit opzicht een waarschuwing tegen het gevaar van autoritarisme en is meteen een zeldzaam voorbeeld van hoe cinema niet alleen een medium voor vermaak is, maar ook een krachtige vorm van sociaal commentaar kan zijn.
Fritz Lang, die zowel het scenario schreef als de regie voerde voor M, was een van de grootste visuele vertellers van zijn tijd. Zijn werk legde de basis voor veel van de cinematografische technieken die nu als standaard worden beschouwd. Als regisseur van M liet Lang niet alleen zien dat de zevende kunst meer kan zijn dan entertainment, maar ook een manier om de menselijke psyche te onderzoeken en maatschappelijke vraagstukken aan de kaak te stellen.
Lang was een meester in het creëren van sfeer en spanning en in M vond hij een perfect evenwicht tussen het vertellen van een spannend verhaal en het overbrengen van diepere psychologische en sociale betekenissen. Zijn stijl, die zowel visueel als narratief innovatief was, heeft een onmiskenbare invloed gehad op de ontwikkeling van de filmindustrie. Langs oevre blijft een referentiepunt voor regisseurs die op zoek zijn naar manieren om complexiteit en diepgang in hun films te brengen.
Conclusie? M – Eine Stadt sucht einen Mörder is meer dan ‘slechts’ een film. Het is een krachtig sociaal commentaar, een psychologische thriller en een innovatief werk dat de grenzen van cinema heeft verlegd. Deze adembenemende thriller was niet alleen technisch revolutionair, maar ook thematisch vooruitstrevend met een blijvende impact op de manier waarop films worden gemaakt en geconsumeerd. Fritz Lang zelf heeft met M zijn plaats verworven als een van de grootste cineasten van de 20ste eeuw, wiens werk vandaag de dag nog steeds wordt bestudeerd en geëerd.
De betekenis van M in de filmgeschiedenis is ongeëvenaard. Het is een werk dat niet alleen de ontwikkeling van de misdaadfilm beïnvloedde, maar ook de manier waarop films maatschappelijke en psychologische kwesties benaderen. Lang heeft met M een tijdloos meesterwerk gecreëerd dat filmindustrie dooreen heeft geschud.
Genre: psychologische thriller, misdaad, mysterie
Jaar: 1931
Regisseur: Fritz Lang
Cast: Peter Lorre, Ellen Widmann, Inge Landgut, Otto Wernicke, Theodor Loos
Land: Duitsland
Speelduur: 117 minuten
THE LONG WALK
Les Tourmentés
Caravaggio
Connemara
