De Oscar, officieel de Academy Award, is de belangrijkste filmprijs in de VS en bij uitbreiding wereldwijd, die jaarlijks in het voorjaar wordt uitgereikt door de Academy of Motion Picture Arts and Sciences (AMPAS). Dit jaar was het alweer de 97ste editie van dit narcistisch, glamoureus, commercieel en professioneel subgroep-feestje dat plaatsvindt in het Samuel Goldwyn Theater in Beverly Hills (Californië), dat (nog) altijd miljoenen kijkers prikkelt.
Alleen al het fel gehypete rode loper-evenement dat fungeert als modeparade van vet betaalde acteurs om hen de gelegenheid te bieden om zich in de focus van de lens, op hun best te laten ‘bewonderen’ – zeg maar the road to or of celebrity – aan het ‘gewone’ volk, dat intussen kreunt onder de miserie, oorlog en tal van sociale onrechtvaardigheden op deze doldraaiende aardkloot. Maar soit, in de succesvolle musical Annie Get your Gun uit 1946 vatte Irving Berlin dit gebeuren al toepasselijk samen in zijn beroemde uitdrukking: ‘There is no business like show business.’
De grote en toch wat verrassende winnaar van deze filmhoogmis dit jaar was beslist Sean Baker met zijn energieke, romantische sekswerkerskomedie Anora. Minder opvallend, maar voor de Benelux wel een prestigieus, waren de Belgische en Nederlandse nominaties dit jaar. België had realistische hoop op een Oscar voor Beste Documentaire van Johan Grimonprez’ meesterwerk Soundtrack to a coup d’État. Niet dus, al was er wel triomf voor de charmante animatieprent Flow van Gints Zilbalodis waartoe België een groot artistiek en financieel steentje heeft bijgedragen. Onze Noorderburen hadden dit jaar meer geluk. De Nederlandse korte animatiefilm Wander to Wonder van regisseuse Nina Gantz maakte kans op een Oscar, maar greep spijtig genoeg naast het begeerde beeldje. Maar de Amsterdamse Victoria Warmerdam rijfde met haar kortfilm Ik ben geen Robot wel een Oscar binnen. Warmerdam is wel de eerste Nederlandse die een Oscar wint in deze categorie.
Warmerdam was dolgelukkig en noemde in haar dankspeech haar protagoniste Elle Parren ‘buitenaards’ en dankte niet alleen de Academy, maar ook haar producent (en levenspartner) Trent en de rest van de cast en crew omdat “jullie hart en ziel in elk beeld zit”. Maar Ik ben geen robot werd niet alleen tijdens de Oscars geprezen, maar ook binnen het Nederlandse koningshuis waren ze blijkbaar opgetogen want op hun sociale media postte Willem-Alexander en Maxima: “Onze hartelijke gelukwens aan Oscarwinnaar Victoria Warmerdam, een geweldige prestatie en een internationaal eerbewijs aan Nederlandse filmkunst.”
Is Ik ben geen Robot de verdiende winnaar in de Oscarcategorie Best Live Action Short Film? Het antwoord is kortweg: ja! De film, een 22 minuten durende sciencefictionkomedie, verkent existentiële vragen over identiteit en menselijkheid, verpakt in een ogenschijnlijk luchtige, doch diepzinnige premisse.
Iedereen die zich wil inloggen of een programma-update wil uitvoeren, heeft al – soms tot vervelens toe – te maken gehad met het aanvinken van een Captcha, je weet wel die banale pc-test waarbij je je menselijkheid moet bewijzen door in bepaalde vakjes aan te vinken dat je in welbepaalde vakjes een zebrapad, auto, fiets of verkeerslicht opmerkt. Als je deze beproeving tot een goed einde brengt, heb je bewezen geen robot te zijn en kan/mag je op door jezelf duur betaald toestel verder werken! Zo’n Captcha (een afkorting die eigenlijk staat voor Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart, een soort veiligheidsmaatregel die bekend staat als challenge-response-authenticatie) hebben wij en ongetwijfeld wij niet alleen, al meermaals getrakteerd op een scheldwoordentirade omdat het maar niet lukt om die succesvol af te vinken.
Dat is nu net wat Lara, een jonge muziekproducente, overkomt nadat ze in een aantal pogingen mislukt om een Captcha te voltooien en haar computer dus niet overtuigt dat ze geen robot is. Aangeslagen belt ze haar vriend voor psychologische bijstand, maar als hij haar licht dubieuze antwoorden aanreikt, begint Lara zelf ook te twijfelen aan haar existentiële identiteit. Ze besluit ze om zelf op zoek naar het antwoord te gaan, maar juist deze beslissing lijkt de situatie nog meer te compliceren.
Ik ben geen Robot is origineel, al kruist Drew Hancocks donkere thriller Companion wel enkele keren je denkpatroon, geestig en verrassend diepgaand. Filmmaker Warmerdam zorgt ervoor dat de slechts een goede 20 minuten durende film loopt als een geoliede machine. Het grondbegrip ontvouwt zich met een natuurlijke souplesse die aanvankelijk komisch aanvoelt, maar al snel omslaat in duistere sciencefiction. Terwijl de spanning langzaam stijgt, blijft de prent een converserend tempo aanhouden, terwijl Lara’s wereld stukje bij beetje instort. Dit alles is bijzonder grappig tot het dat niet meer is.
Wat deze korte film bijzonder maakt, is de manier waarop Warmerdam een alledaags probleem – het falen voor een Captcha-test – gebruikt als springplank voor een diepere filosofische discussie. Dit concept is puur en weet op een subtiele manier de contemporaine menselijke afhankelijkheid van technologie en de vraag naar authenticiteit in de digitale wereld, op een intelligente en uitstekend gedoseerde mix van bronstigheid en humor aan te kaarten.
Warmerdam kiest voor een minimalistische en erg doeltreffende regiestijl. En haar keuze voor een kenmerkend Nederlands interieurdesign komt hier volledig tot zijn recht en geeft de kortfilm een sterk visueel karakter. De cinematografie van Gouden Kalf-winnaar Martijn van Broekhuizen is helder en functioneel, met een slimme inzet van licht en kleur om Lara’s evolutieve mentale toestand gaaf te weerspiegelen. In het begin van de film zien we haar wereld in warme, natuurlijke tinten, maar naarmate haar twijfel groeit, worden de beelden koeler en klinischer. Ook de talrijke visuele metaforen zijn subtiel en doeltreffend.
Ellen Parren die gekend is van de langspeelfilms Hiernamaals, Nocturne en Klem, maar vooral van tal van populaire televisieseries, vertolkt Lara met een overtuigende blend van komische timing en onderhuidse onzekerheid. Haar prestatie brengt Lara’s groeiende paniek en existentiële crisis geloofwaardig over, zonder dat het melodramatisch aanvoelt. Haar subtiele expressies maken haar innerlijke strijd tastbaar, wat essentieel is voor een verhaal dat grotendeels op haar subjectieve ervaring leunt. Ze werd trouwens niet zomaar tijdens het Nederlands Film Festival bekroond met het Gouden Kalf-award als Beste Actrice voor haar uitstekende vertolking Ik ben geen Robot.
De bijrollen, waaronder de meermaals bekroonde Nederlandse top-actrice Thekla Reuten (In Bruges, The American, Red Sparrow, Narcosis, Het diner) in de huid van Pam, de manager van de robotfirma, en Henry Van Loon (De Luizenmoeder) als Lara’s partner, zijn door het kortfilm-concept uiteraard niet écht behoorlijk uitgewerkt, maar toch is Reutens interventie hoewel heel kort, toch peremptoir in tegenstelling tot Van Loon die zwakjes presteert, grotendeels omdat zijn relatie met Lara te weinig diepgang krijgt en daardoor de impact van Lara’s identiteitscrisis op hun samenzijn beperkt blijft. Hierdoor mist de prent wel een empathische en emotionele laag die Ik ben geen Robot sterker had kunnen maken, maar dit is slechts een kritisch te verwaarlozen detail in het anders solide compact geheel.
En dan rest ons nog te vermelden dat de in 1991 in Haarlem geboren Victoria Warmerdam die instond voor het scenario en de regie, de dochter is van producer Marc Van Warmerdam, de broer en rechterhand van Alex Van Warmerdam en dus clichématig alweer kan worden gesteld dat de spreekwoordelijke appel inderdaad niet ver van de boom valt. Victoria is trouwens geen onbekende want haar twee vorige kortfilms Snorrie met Wim Willaert en Korte Kuitspier, samen goed voor maar liefst 95 prijzen, werden al vertoond tijdens het Internationaal Kortfilmfestival van Leuven.
Dus, jawel Ik ben geen Robot – vorig jaar de winnaar van de Silver Méliès op het Brussels International Festival of Fantastic Film (BIFFF) – is zeker de verdiende winnaar van een Oscar in zijn categorie en je kan erop aan dat je ‘dankzij’ Warmerdam in de toekomst nooit meer op dezelfde manier naar een Captcha zult kijken. Trouwens als je dit woord steeds opnieuw uitspreekt, begint het bijna te klinken als ‘gotcha’ en dat is wel heel toepasselijk voor de onthullingen die de filmmaker in haar uitstekende zwarte komedie duidt.
Genre: komedie, drama, sci-fi, kortfilm
Jaar: 2023
Regisseur: Victoria Warmerdam
Cast: Ellen Parren, Henry van Loon, Thekla Reuten, Juliette van Ardenne
Land: Nederland, België
Speelduur: 22 minuten
