De Tweeling van Ben Sombogaart is wat je noemt Nederlands canon. Een film waar onze noorderburen terecht trots op zijn, verder gaat dan het gemekker van Linda De Mol, in 2003 het Gouden Kalf voor beste lange speelfilm won en een jaar later ook nog eens genomineerd werd voor een Oscar voor beste buitenlandse film. Gebaseerd op de bestseller van Tessa de Loo uit 1993, die zo populair was dat er zelfs een musical van in de zalen kwam. Op zich vertelt deze film die meer dan twee uur duurt niks nieuws, want het gaat om mensen (in dit geval een tweeling) die door het noodlot (nazisme) uit elkaar worden gedreven. Maar door de spaarzame, maar knappe regie en oerdegelijke vertolkingen stijgt dit oorlogsepos boven de rest uit en mag het met een trotse blik naast de Verhoeven-klassiekers Zwartboek en Soldaat Van Oranje staan. Kwestie om nog eens Nederlandse films aan te halen die meer dan de moeite waard zijn.
Het verhaal begint in Keulen rond 1925. De tweelingzusjes Lotte en Anna Bamberg verliezen op jonge leeftijd hun ouders en worden elk ergens anders geplaatst. Anna blijft in Duitsland en na haar kindertijd op een boerderij te hebben doorgebracht komt ze als huishoudhulp bij een Duitse rijke aristocrate terecht, die open en bloot met de nazi’s meeheult. Lotte heeft op het eerste gezicht wat meer geluk. In tegenstelling tot haar zus mag zij wel studeren en komt ze bij een welstellende familie terecht. De meisjes verlangen er naar om elkaar terug te zien, maar de brieven die ze naar elkaar sturen worden één voor één de prullenmand ingegooid en de twee gaan ervan uit dat ze elkaar nooit meer zullen ontmoeten. Dat gebeurt meer dan tien jaar later toch, maar de politieke wereld waarin ze leven maakt hun tot uitersten. Lotte walgt als Nederlandse van de terreur die de nazi’s zaaien, terwijl Anna er door de weelde er alleen maar het positieve van inziet. De vrouwen komen ook nog eens emotioneel tegenover elkaar staan, ook al treuren ze om hetzelfde: het verlies van een geliefde. Anna’s man is een gevallen SS-officier en Lotte’s grote liefde komt om in Auschwitz.
Ondanks de clichés van het genre weet deze film zeer goed de aandacht gaande te houden. Dat komt in de eerste plaats door het weldoordachte script van Marieke van der Pol, die ervoor koos om de film in twee verschillende tijdstippen te laten afspelen en die kriskras door elkaar te halen. Het helpt je de twee protagonisten beter te begrijpen en ook het idee dat de beste kant altijd die is waar je staat of belandt. We krijgen weliswaar nog maar eens het oude vraagstuk op ons bord dat de Duitsers ook niet wisten wat er gebeurde in de kampen en dat er dus geen schuld hoeft te zijn. Of het feit dat gesneuvelde Duitse soldaten ook nog altijd het kind zijn van iemand. Dat is zeker zo. Het is een vraag die zo vaak gesteld is, dat je niet eens een antwoord verwacht, hooguit het ophalen van de schouders. En ondanks dit alles weet Ben Sombogaart deze clichés goed te omzeilen door er vooral een pak gemeende emoties in te gooien, want niemand die Anna iets wil of kan verwijten. De enige liefde in haar leven is een SS-officier. Als hij naar het front trekt om in de naam van de Führer de vijand in de pan te hakken, hoop je zelfs dat hij het heelhuids zal halen.
We volgen de twee zussen als ze hoogbejaard zijn (door Ellen Vogel en Gudrun Okras) en elkaar treffen in het Belgische Spa en in hun jonge jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog (dan vertolkt door Thekla Reuten en Nadja Uhl). Noodgedwongen ondergaan ze elk de dramatiek van de oorlog op hun eigen manier en natuurlijk komt de kwestie terug of er sprake is van vergiffenis. Naast een zeer goed scenario profiteert de film ook nog van schitterende acteerprestaties, niet in het minst door de Duitse Nadja Uhl die daarna nog in talloze films te zien was, weliswaar zo goed als allemaal televisiefilms. Haar tegenspeelster Thekla Reuten deed het op internationaal vlak iets beter met zelfs een hoofdrol in de vijfde Highlander-film (Highlander: The Source) of kleine rolletjes in bijv. In Bruges van Martin McDonagh.
Genre: drama
Jaar: 2002
Regisseur: Ben Sombogaart
Cast: Bettie Schuurman, Ellen Vogel, Gudrun Okras, Jaap Spijkers, Jeroen Spitzenberger, Nadja Uhl, Roman Knizka, Thekla Reuten
Land: Nederland
Speelduur: 137 minuten
