Voor veel cinefielen is de naam Federico Fellini bijna een genre op zich. Hij is die iconische regisseur van het zwierende Rome in het onzedelijke Les Nuits de Cabiria (1957), het deloyale La Dolce Vita (1960), de dromerige chaos van 8½ (1963), het mythisch decadente Satyricon (1969) en het melancholische jeugduniversum van Amarcord (1973). Een meester van het groteske, het poëtische, het barokke en het geperverteerde.
Maar voor hij zichzelf uitvond als cinema’s ultieme dromer, was er een andere Fellini. Eén die zijn wortels had in het Italiaans neorealisme. Een Fellini die zich bekommerde om de armen, de bedrogenen, de bedonderden en niet in abstracte metaforen, maar in rauwe verhalen vol modder en moraal.
Maar wie even achteruit bladert in zijn omvangrijke filmografie, stoot op Il Bidone uit 1955. Een bijtend sociaal drama dat dit jaar precies zeventig jaar oud is, maar nog steeds snijdend actueel overkomt. Geen drama met glitter of decadentie, maar wel één die in alle stilte onder je huid kruipt. Onterecht overschaduwd door bekendere werken, verdient deze misdaad-caper vandaag een herwaardering als moreel sluitstuk in Fellini’s oeuvre.
Il Bidone (letterlijk: ‘de oplichter’) draait rond een groep bedriegers die het gemunt hebben op de meest kwetsbaren in de samenleving: arme boeren, trouwhartige gelovigen, mensen met hoop. Hun trucs zijn slim – ze doen zich voor als geestelijken of ambtenaren – maar wat de film écht scherp maakt, is dat we de leugen niet alleen zien gebeuren, maar ook voelen doorsijpelen in het geweten van hoofdfiguur Augusto.
Die Augusto, gespeeld door de Amerikaanse acteur Broderick Crawford (bekend van All the King’s Men), is geen charmante hustler. Oké, hij is lomp, vermoeid, uitgeblust, maar ergens, diep vanbinnen, brandt nog een restje menselijkheid. En dat laat Fellini – met zijn typisch oog voor morele twijfel – langzaam naar de oppervlakte borrelen. Maar let op: Il Bidone is geen feelgoodfilm. Wie berouw toont, krijgt hier geen happy end. Alleen maar stilte en een laat besef van wat verloren is gegaan.
Wie enkel de dromerige Fellini kent van latere films, zal verrast zijn door hoe Il Bidone aanvoelt: ruw, episodisch en met twee voeten stevig in de realiteit. Fellini’s roots in het neorealisme zijn hier overduidelijk. Straatbeelden, niet-professionele acteurs in kleine rollen en echte locaties waar je het hier geborstelde Italië bijna ruikt en waar de armoede tastbaar is.
Net onder die oppervlakte begint iets te broeien. Hier en daar duiken al elementen op van de latere befaamde Felliniaanse stijl: een grotesk gezicht dat nét iets te veel lijkt op een masker, een theatrale verkleedpartij die kantelt van komisch naar sinister en een moment waarop de werkelijkheid lichtjes begint te wentelen. In die scènes voel je: hier groeit iets nieuws. Il Bidone is overduidelijk een Fellini in volle transformatie.
Crawford in de rol van Augusto is een meesterzet. Hij is geen charmante schurk, maar een blok beton met barsten. Fellini’s camera kijkt niet op hem neer, maar komt dichtbij en soms zó dicht dat je z’n twijfels letterlijk ziet trillen in zijn ogen. En dat maakt de film des te schrijnender: Augusto is geen slechterik, maar een mens die zich al zó lang heeft afgeschermd dat hij niet meer weet wie hij is.
En precies daarin herken je de voorlopers van Fellini’s latere hoofdpersonages: mannen als Marcello (La Dolce Vita) of Guido (8½), verloren in een wereld zonder moreel kompas, op zoek naar iets dat ze zelf niet kunnen benoemen.
Toen de film in 1955 uitkwam, werd hij wat lauw onthaald. Te somber en te onsamenhangend, klonk het. Maar zeventig jaar later voelt Il Bidone verrassend fris, net omdat hij weigert om de werkelijkheid mooier te maken dan ze is.
In een tijd waarin ‘grijs gebied’ het nieuwe zwart is, biedt deze crime een eerlijke kijk op morele dubbelzinnigheid. Hij toont hoe makkelijk je kunt wegkijken, liegen en jezelf wijsmaakt dat het ‘nu eenmaal zo werkt’. Maar hij toont ook dat ergens – diep begraven – het geweten blijft fluisteren. Zelfs al komt dat besef pas wanneer het te laat is.
Il Bidone is misschien niet de Fellini waarmee je zijn begeesterend oeuvre begint te doorlopen. Maar het is wél de film die je moet zien als je zijn evolutie wil begrijpen en zeker als je houdt van cinema die durft schuren, twijfelen, kenteren.
Geen circustent, geen droomflarden en geen rijdende paparazzikolonnes in Il Bidone. Alleen een oude man met een schuldgevoel en een cineast die op het punt staat de werkelijkheid te verruilen voor de droom. Maar niet zonder eerst dit: een rauwe, eerlijke film die ons dwingt om onszelf even in de spiegel te bekijken.
Il Bidone is een fundamentele doch wat ondergewaardeerde klassieker van de monumentale maestro in wording. Noem Il Bidone gerust Europees erfgoed waarin je een zeldzaam eerlijk portret van moreel verval te zien krijgt, gekoppeld aan een unieke inkijk in het moment waarop Fellini zichzelf als kunstenaar begon te heruitvinden. Een verdoken meesterwerk dat dringend dient te worden (her)ontdekt, zeker nu deze tragedie dit jaar precies zeventig kaarsjes uitblaast.
Genre: drama, crime, tragedie
Jaar: 1955
Regisseur: Federico Fellini
Cast: Broderick Crawford, Giulietta Masina, Richard Basehart, Franco Fabrizi
Land: Italië, Frankrijk
Speelduur: 113 minuten
Pusher
Kouté Vwa
The Old Guard 2
The Materialists
