Iedereen die iets afweet of geïnteresseerd is in kunst, weet wie Jan Hoet is en is ook min of meer vertrouwd met de legendarische reputatie van deze ‘geridderde’ vooraanstaande Belgische curator die in de Vlaamse media vaak de kunstpaus werd genoemd. Het is dit jaar precies een decennium geleden dat deze opmerkelijke figuur die was bezeten van het bestuderen, begeleiden en beschermen van contemporaine beeldende kunst en ook stichter en motor was achter het gereputeerde Gentse S.M.A.K.-museum, is overleden.
Hoog tijd dus voor een filmisch in memoriam over het legendarische parcours van deze gedreven art-erudiet. Het is filmmaker Luc Vrydaghs (Gas Station) die eindelijk het kunstminnend publiek trakteert op een boeiende documentaire over deze veelbesproken en flamboyante figuur, onder de metaforische titel Thank God for the Gift.
In dit nostalgisch terugblikkend portret brengt Vrydaghs een copieus gestoffeerde kijk op de toch wel heel bijzondere carrière van Jan Hoet (Leuven, 23.06.1936 – Gent, 27.02.2014). Als kijker word je meegenomen op het pad van een aanvankelijk onzekere jongeman – geboren in een groot gezin met een kunst verzamelende psychiater als vader die kinderen uit de psychiatrische instelling thuis opving – die uitgroeit tot een controversieel pionier in de kunstwereld die zowel nationale als internationale grote successen oogstte.
Hoet beschikte duidelijk over een onverzadigde passie voor kunst en met veel lef, branie en doorzetting bereikte hij doorgaans datgene wat hij voor ogen had. Zo was hij de eerste curator die doelbewust streefde naar totale intellectuele en emotionele vrijheid.
Vanuit deze visie haalde hij kunst uit het museum en bracht het letterlijk naar de mens. Denk maar aan de historische verwezenlijkingen en evenementen zoals Chambres d’Amis uit 1986. Hij slaagde er op zijn typische eigenzinnige en rechttoe rechtaan manier in, om tientallen kunstwerken van maar liefst vijftig internationaal vermaarde kunstenaars te laten ontwerpen en tentoon te stellen in ontelbare privéwoningen in Gent. Blikvangers waren toen Amerikaan Joseph Kosuth die huiskamermuren volplakte met doorstreepte woordenboekdefinities, de met geld volgepropte vogelkooi van Panamarenko en Le Décor et son Double van Daniel Buren.
In 2000 toverde Hoet de Van Artevelde-binnenstad om tot een openbaar platform waar wereldvermaarde kunstenaars zich creatief mochten uitleven in het grensverleggend en bovendien gratis toegankelijk concept Over the Edges. Zijn extra-muros-idee waar het permeabel maken van de grenzen tussen stad en instituut, binnen en buiten, publiek en privaat, realiseerde, was een eclatant succes en vooral de hamzuilen van de aula aan de Gentse universiteit in de Volderstraat die door Jan Fabre werden ingepakt met verse (en eetbare, dixit Jan Hoet) ham, de zeven meter hoge cycloop zonder broek van de Italiaan Marco Boggio-Sella aan de Sint-Michielshelling, het spinnenweb tegen het Gravensteen, Johnny Weismullers Tarzan-kreet vanuit de nok van het kunstencentrum Vooruit (nu Viernulvier), de trompe l’oeil-nepgevel in piepschuim van Amerikaan Brian Tolle en de sierlijke jonge dame die in een groot transparant aquarium poedelnaakt een bad nam zo’n negen meter boven de hobbelige Gentse kasseien aan een huisgevel in de Kortedagsteeg, zorgden voor heel wat ophef en sfeer.
Daarna volgden nog tal van internationale kunstige krachttoeren van de almaar despotischer evoluerende Hoet zoals in 1992 Documenta IX in Kassel waarin hij zich in was liet vereeuwigen naast zijn fetisj-kunstenaar Joseph Beuys in een etalage-installatie van Antwerpenaar Guillaume Bijl, Ripple across the water (1995) in Tokyo en Sonsbeek 9 anno 2001 in Arnhem.
In Thank God for the Gift krijg je een duidelijk, chronologisch en overzichtelijk beeld van welke onorthodoxe pionier Hoet is geweest en hoe diep hij zijn stempel ontegensprekelijk heeft gedrukt op de hedendaagse kunstgeschiedenis. Maar gelukkig is Vrydaghs footage-rijke terugblik niet uitsluitend een heroïsch-portret van Hoet en spendeert hij ruime aandacht aan de ‘mens’ achter de openbare façade en moet hij aan de hand van tal van anekdotes, voorvallen en feiten concluderen dat de kunstpaus ook een Mephistophelisaanse B-kant had.
Ondertussen gerenommeerde kunstenaars zoals onder meer Jan Fabre, Luc Tuymans, Wim Delvoye, Jan Van Imschoot, Jacques Charlier, Kris Martin, Royden Rabinowitch, Cai Guo Qiang en Marlène Dumas die intens met Hoet hebben samengewerkt, passeren de revue als talking heads, die Hoets pluspunten en enorme verwezenlijkingen onderstrepen, maar zonder schroom en nuchter ook zijn onhebbelijkheden, vaak arrogante, dictatoriale houding en hautaine aanpak in de verf zetten, waardoor ‘de held’ meermaals van zijn publiekelijke piëdestal wordt neergehaald.
Zo vertellen zijn zoon Jan Junior en dochter Marianne dat ze hun vader weinig of nooit zagen omdat hij altijd on the road was in functie van ‘de kunst’ en het verder boetseren van zijn ego. Ze moesten met de fiets naar het S.M.A.K. crossen als ze hun vader wilden zien of spreken. Liliane De Boever, Hoets echtgenote, omschrijft haar man als een notoir womanizer (zijn verregaand ‘geflirt’ met tal van aantrekkelijke jongedames en vooral met de befaamde Servische performance-kunstenares Marina Abramović, komen meermaals en uitdrukkelijk aan bod en in beeld).
Antwerpse kunstenares Anne-Mie van Kerckhoven komt uitvoerig aan het woord en pakt geërgerd uit met een quote die Hoet ooit tegen haar blafte: “Vrouwen moeten geen kunstenaar zijn, die moeten kinderen kopen”, een uitspraak waar je in huidige tijden van #MeToo zeker voor achter de tralies zou belanden. Verder onderstrepen tal van internationale kunstenaars ook hun ongenoegen over het weinig appetijtelijke karakter van de veelvuldig gelauwerde ‘baas’ van het S.M.A.K. en krijg je zicht op de stortvloed aan negatieve kritiek die Hoet destijds, vaak omwille van zijn controversiële manier van handelen, met bakken over hem heen kreeg.
Je krijgt eveneens zicht op de evolutie hoe de naam en faam van de grote visionair, gestaag bigger than life werd deels door de mediatisering waardoor hij zijn ego moeilijker en moeilijker onder controle kon houden en zich uiteindelijk vastreed in puur commercialisme (boksen bij expo-openingen, naakt rondgedragen worden op een brancard, pianoconcertje geven met zijn typetje-dubbel Chris Van den Durpel, enz). Of hoe een groot man uiteindelijk progressief degenereert tot een reproductie van zichzelf.
Duidelijk uit de verf komt ook hoe Jan Hoet carrières van kunstenaars kon maken, maar ook hoe makkelijk hij ze kon kraken. Door zijn uitgesproken meningen gingen zijn relaties met sommige kunstenaars blijkbaar vaak door ups en downs. Een illustratief voorbeeld is het onterende incident waarbij Hoet zijn invloed en macht voluit inzette om de toenmalig snel rijzende Belgische schilder Philippe Vandenberg, keihard af te kraken. Door bepaalde negatieve doch gewild foutieve uitspraken van Hoet, werd de kunstenaar plotsklaps overal persona non grata, verloor hij in een mum van tijd zijn aanhang en werd hij gereduceerd tot een klad op de internationale kunstscene. Meteen besef je als kijker de ironie die in de filmtitel Thank God for the Gift, zit vervat.
Desondanks al deze waarheidsgetrouwe en visueel gestaafde triestheden van de man die kunst ademde en meermaals wordt vergeleken met de perfectie waarmee de gebroeders Van Eyck de kop van het lam borstelden in hun beroemde 15e-eeuwse triptiek Lam Gods (het favoriete schilderij van Jan Hoet) en de analysering van de dunne draad tussen mythe en werkelijkheid waarop Hoet zich voortdurend bewoog, blijkt dat hij toch een de grootste en grensverleggende persoonlijkheden op het vlak van de hedendaagse kunst is geweest die een baanbrekende rol heeft gespeeld op de Belgische en internationale kunstscene en geschiedenis heeft geschreven. Ook tien jaar na zijn overlijden, dan toch Thank God for the Gift (?).
Genre: documentaire
Jaar: 2024
Regisseur: Luc Vrydaghs
Cast: Jan Hoet Jr, Marianne Hoet, Marina Abramović, Liliane De Boever, Anne-Mie van Kerckhoven
Land: België
Speelduur: 80 minuten
