Primitieve manieren om bewegende beelden te vertonen werden in de tweede helft van de negentiende eeuw ontwikkeld. De geboorte van de film – het woord verwijst naar de celluloidstrip waarop vroeger films werden vastgelegd – als publiek vermaak, is historisch te pinnen op 28 december 1895 want dan vertoonden de Franse gebroeders Lumière via ‘hun’ cinematograaf, in de kelder van het Parijse Salon indien du Grand Café gelegen aan de Boulevard des Capucines, voor een betalend publiek, La Sortie de l’usine Lumière à Lyon, hun eerste film (uit een reeks van tien). Deze projectie wordt geschiedkundig beschouwd als het eerste commercieel filmevenement niettegenstaande dat op 22 maart van datzelfde jaar Louis Lumière al gratis de prent Sortie des Ouvriers de L’usine de Monplaisir vertoonde aan een select groepje wetenschapslui in besloten kring waardoor die niet in aanmerking kwam als openbare belevenis.
We maken een sprong naar midden de twintigste eeuw want toen beleefde de cinema ongetwijfeld zijn zogenaamde ‘gouden jaren’. Nooit gingen er zo veel mensen naar de film, waren er zo veel bioscopen en werden er zo veel filmaffiches aangeplakt als toen.
Dit veranderde echter vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw. Een klein scherm waarachter een beeldbuis stak, beter bekend als de televisie uiteraard, veroverde als een ware orkaan en wereldwijd, de woonkamers. Op de koop toe had in die periode ook bijna iedere respectabele burger een auto op de oprit of voor de deur staan. Het nieuwe ideaal en hip vervoermiddel waarmee talloze uitstapjes en reizen werden gemaakt.
Tijdens de jaren dertig, veertig en vijftig bloeide de Belgische cinemacultuur echter wel en niet alleen in steden als Brussel en Antwerpen, waar trouwens bijna alle filmdistributeurs en drukkerijen van filmaffiches waren gevestigd. Als het op filmbeleving aankwam, was ook Gent een filmstad van formaat. Het meest tot de verbeelding spreekt de enorme collectie van ruim negenduizend, vooral Belgische filmaffiches, afkomstig uit het archief van de stedelijke politie en bewaard in Archief Gent. Zeldzame foto’s, bouwplannen, filmprogrammaties, archiefdocumenten en interviews met de cinemabezoekers van toen vervolledigen het beeld van de meer dan dertig bioscopen die Gent toen telde, van de luxueuze filmtheaters in het stadscentrum tot de bescheiden cinemazalen in de wijken.
Het in hardcover door Hautekiet uitgeven en 277 bladzijden tellende boek met als wel afgelijnde titel Gent filmstad: Cinema’s en filmaffiches 1938-1961, is een bijzonder boeiende en uitgebreide studie die de rijke filmcultuur van Gent in de periode van 1938 tot 1961 in kaart brengt. Dit boeiende naslagwerk kwam tot stand door het erudiet studiewerk en schrijftalent van het trio Lies Van de Vijver (verbonden aan de UGent en Oxford Brookers University), Guy Dupont (collectiebeheerder bij Archief Gent) en Roel Vande Winkel (KU Leuven en het LUCA School of Arts) en biedt een diepgaande analyses van de Gentse bioscopen, de programmatiepraktijken en de rol van affiches in de filmbeleving van die tijd. Het werk is bijzonder waardevol voor zowel historici, filmliefhebbers, cultuurwetenschappers als de Jan Modaal die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van cinema in België.
Gent filmstad: Cinema’s en filmaffiches 1938-1961 is met hoge kennis van zaken, chronologisch en zorgvuldig opgebouwd en gaat van start met een algemene intro over de Gentse filmcultuur in de jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog. Vervolgens diepen de auteurs vakkundig specifieke periodes uit met opvallende aandacht voor de naoorlogse jaren, een tijd waarin cinema een van de belangrijkste vormen van vermaak was.
De gedetailleerde beschrijvingen van de verschillende bioscopen in Gent, zoals Oud Gend, het eerste gebouw dat zich vanaf 28 januari 1911 richtte op het vertonen van films, Du Parc in een bestaand café op het Sint-Pietersplein, de majestueuze Capitole (Zuid) en de imposante Rex (momenteel in volle restauratie), geven een levendig beeld van hoe het was om in die tijd enkele uren gezellig de bioscoop in te duiken.
Een van de sterkste punten van het boek is ontegensprekelijk – zoals de titel ook aangeeft – de uitgebreide aandacht voor filmaffiches die men terug heeft gevonden in het Gents politiearchief omdat men daar toen vóór het publiekelijk aanplakken, eerst een exemplaar moest neerleggen en afgeven. Deze worden niet alleen besproken per filmgenre of als visueel instrument om te promoten, maar ook als belangrijke culturele artefacten die inzicht geven in de esthetische en commerciële aspecten van de filmindustrie in die tijd. De studie bevat verder een pakket aan heel scherpe en fraaie afbeeldingen van filmposters, wat het ook illustratief bijzonder aantrekkelijk maakt. De auteurs leggen uit hoe deze affiches een cruciale rol speelden in de marketing van films en hoe ze vaak de eerste en enige kennismaking van het publiek met een film waren.
De onderzoekbasis van het naslagwerk is grandioos. De scribenten hebben gebruikgemaakt van een breed scala aan primaire bronnen, waaronder krantenarchieven, programmaboekjes en interviews. Deze aanpak zorgt ervoor dat het boek niet alleen beschrijvend is, maar ook analytisch, waarbij de bredere maatschappelijke en culturele implicaties van de filmcultuur in Gent worden verkend. Men maakt eveneens gebruik van een vergelijkbare methode door Gent te vergelijken met andere Belgische steden, wat helpt om de unieke positie van de Arteveldestad te begrijpen in het nationale filmlandschap.
Hoewel het boek een indrukwekkende schat aan informatie biedt, kan het voor sommige lezers misschien wel een tikkeltje te gedetailleerd overkomen. De uitgebreide focus op de geschiedenis van specifieke bioscopen en het grote aantal filmaffiches is wel wat overweldigend voor degenen die minder bekend zijn met de materie. Echter, voor de gespecialiseerde lezer is dit juist een pluspunt, omdat het hierdoor specifiek een diepgaande bron van kennis betekent voor de cinefiel.
Gent filmstad: Cinema’s en filmaffiches 1938-1961 is algemeen concluderend een indrukwekkend naslagwerk en een vlotlezend onmisbaar werk voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van cinema in België en het rijke bioscoopverleden van Gent. De schrijvers hebben beslist een belangrijke bijdrage geleverd aan dit specifieke werkveld door niet alleen een gedetailleerd overzicht te geven van de Gentse filmcultuur, maar die ook te plaatsen in een bredere sociale en historische context. Gent filmstad: Cinema’s en filmaffiches 1938-1961 is een waardevolle aanvulling op de bestaande literatuur en een must-read and have voor filmhistorici, cultuurwetenschappers en iedereen die interesse heeft in deze (specifieke) materie.
