HIGH AND LOW (TENGOKU TO JIGOKU) 

De in Tokio geboren sensei Akira Kurosawa (1910–1998) geldt als een van de grootste regisseurs in de geschiedenis van de cinema. Met een carrière die ruim vijftig jaar omspande, drukte hij een onuitwisbare stempel op zowel de Japanse als de wereldwijde filmcultuur. Zijn doorbraak kwam in 1950 met Rashōmon, een film die niet alleen de Gouden Leeuw in Venetië won, maar ook een brug sloeg tussen Oosterse en Westerse filmtaal. Vanaf dat moment werd Kurosawa beschouwd als een visionair die verhalen wist te vertellen met een morele diepgang, visuele kracht en technische finesse zoals zelden vertoond.

Kurosawa’s stijl kenmerkt zich door krachtige beeldtaal, vernieuwende montage en het dramatisch inzetten van elementen als regen, wind en beweging. Zijn films snijden thema’s aan die vandaag nog steeds brandend actueel zijn: rechtvaardigheid, macht, klassenverschillen en de waarde van het menselijk leven. Hij was niet bang om te experimenteren met vertelstructuren, denk maar aan het beroemde Rashōmon-effect, waarbij één gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven wordt getoond.

Regisseurs als George Lucas, Sergio Leone, Martin Scorsese en Steven Spielberg hebben openlijk hun bewondering uitgesproken voor Kurosawa en haalden inspiratie uit zijn werk. De invloed van deze Japanse meester is voelbaar tot ver buiten de grenzen van zijn land, van Hollywood tot Cannes en terug.

Zijn oeuvre omvat klassiekers als Seven Samurai, Ikiru, Ran, Dodesukaden, Akahige, Throne of Blood, Yojimbo en het indringende High and Low, waarin sociale spanningen en menselijke dilemma’s centraal staan. Voor zijn film Dersu Uzala, opgenomen in de Sovjet-Unie, won hij zelfs een Oscar voor Beste Buitenlandse Film. Ook een Palme D’Or, een César, een Zilveren Beer en twee Bafta’s behoren tot zijn trofeekast. In 1990 kreeg hij een ere-Oscar voor zijn levenswerk, een bekroning voor een geniaal en uiterst creatief kunstenaar die film existentieel begreep en beheerste.

Kurosawa’s nalatenschap is die van een gids. Iemand die de kijker meeneemt, de juiste bladzijde voor hem openslaat en hem even laat begrijpen wat het betekent om mens te zijn in een wereld die even chaotisch als schitterend kan zijn.

Meer dan een halve eeuw na de oorspronkelijke release, verschijnt nu High and Low (originele titel: Tengoku to jigoku) in een 4K-restauratie-versie, opnieuw in de bioscopen. High and Low dateert van 1963 en is een Japanse zwart-wit thriller van grootmeester Kurosawa, met in de hoofdrollen Toshirō Mifune en Tatsuya Nakadai. Wanneer criminelen het kind van een rijke manager willen ontvoeren, maar per vergissing de zoon van zijn chauffeur meenemen, besluit de ondernemer toch het losgeld te betalen. Hierdoor verliest hij zijn hele fortuin en raakt in grote problemen, terwijl de ontvoerder nog steeds op vrije voeten is.

High and Low is eigenlijk de verfilming van Ed McBains uit 1959 daterende misdaadroman met als titel King’s Ransom, in het Nederlands vertaald als Losgeld. Het parabelachtige verhaal blijft ook meer dan vijftig jaar na dato actueel. Een kind van iemand uit de arbeidersklasse wordt ontvoerd; iemand uit de elite moet betalen. Het werk ontvouwt zijn morele dilemma’s op elegante wijze: carrière tegenover moraal, ik tegenover jij, egoïsme tegenover altruïsme, volwassen rationaliteit tegenover kinderlijke naïviteit. Die laatste tegenstelling visualiseert Kurosawa op geniale wijze: tijdens een achtervolging rijden agenten door een tunnel waarin lichtflitsen hun gezichten belichten, gevolgd door duisternis.

Maar het gaat nog verder: over kapitalisme, over menselijkheid in een industriële wereld, over de groeiende kloof tussen arm en rijk en de godgelijke zelfverheerlijking van de elite. De film opent in de grote stad, waar we in drukke, chaotische beelden de namen van cast en crew zien. Geen rust voor het oog want een visuele metafoor voor het kapitalistische Japan van toen. Het volgende beeld is contrastrijker: een weidse totaalopname, vloeiende camerabewegingen, een moderne villa met uitzicht over de stad dat wel het huis lijkt van een koning. De hard verdiende rijkdom van meneer Gondo straalt van alles af. Hij is van plan nóg rijker te worden, al moet dat via moreel twijfelachtige middelen.

In zijn eerste scène discussieert Gondo (briljant vertolkt door Kurosawa’s fetisj-acteur Toshiro Mifune) met zakenpartners over het verschil tussen schoenen en hoeden. Het is uiteraard een verwijzing naar de Engelse titel High and Low. De onderlaag draagt de last, de bovenlaag voltooit het beeld en verheft de mens. Die hele scène – we verblijven het eerste uur volledig in Gondos woning – toont de vervreemding die eigen is aan het kapitalisme: vanzelfsprekende achterdocht, speelse geweldsuitingen, seksisme en het toe-eigenen van elkaars tijd. Het is een levensdrift, een honger naar meer die Gondo voortstuwt. Zijn vrouw vormt de tegenpool: ze komt uit een goed milieu en staat voor harmonie. Kurosawa laat die twee werelden botsen: arm en rijk, man en vrouw, verschillende families, sociale klassen, kortom een waterval aan contrasten zodat je niet goed weet welke je eerst moet noemen.

Na een uur breekt Kurosawa uit het beklemmende rijk van de elite en gooit hij de kijker in de achtervolging op de kidnapper, maar dat is niet het centrale thema van deze tragische dramatische thriller. Er is geen klassieke spanning, geen parallelmontage tot aan de bevrijding van het ontvoerde kind. Kurosawa verdeelt het verhaal bewust in hoofdstukken en laat als rode draad de sociale en economische verschuivingen doorwerken. Het is van bovenmenselijke genialiteit hoe hij het ensemble voortdurend in voor- en achtergrond plaatst, leven blaast in dode ruimtes en vervreemde, anonieme passanten opvoert die zwijgend de film doorkruisen, wat de film een licht surrealistische laag geeft. Kurosawa haalt zijn publiek uit de hemel en stuurt het richting hel, gesymboliseerd door een rokend, industrieel landschap. Roze rook uit schoorstenen lijkt hoop te beloven, maar evenzeer een waarschuwing voor een giftige maatschappij.

En als je denkt dat de contrasten niet verder kunnen worden opgevoerd, vindt Kurosawa toch nog een manier. De ultieme paradox: in een maatschappij lijden de slachtoffers van misdaad soms meer dan de daders, zelfs na hun veroordeling. En zo eindigt High and Low met een confronterende vergelijking: wat is de dader zonder het slachtoffer en vice versa? Beide worden gevormd door het systeem, twee kanten van dezelfde medaille. Als magneten die elkaar afstoten, maar door gebrek aan ruimte toch weer tot elkaar worden aangetrokken.

Met High and Low levert Akira Kurosawa een meesterwerk af. De toenemende maatschappelijke vervreemding wordt hier op sublieme wijze verbeeld en niet alleen via personages, maar ook via decors. De grote glazen gevel toont de stad, maar werkt toch benauwend. Deze sociale thriller is visueel indrukwekkend, vol spanning en intellectueel en kent een minimalistische stijl die de thematiek versterkt. Wat is een mensenleven waard? High and Low is een absolute must-see-parel om te (her)ontdekken.
Naast High and Low (her)nemen de artsbioscopen binnenkort ook nog drie andere geniale klassiekers van Kurosawa, namelijk Ikiru, Seven Samurai en Yojimbo, telkens 4K gerestaureerd, op hun programma. Een niet te missen roemrijk cinematografisch kwartet om met stip in je cinefiele agenda te noteren. Yatta!

Genre: misdaad, thriller, drama, mysterie
Jaar: 1963
Regisseur: Akira Kurosawa
Cast: Toshirō Mifune, Tatsuya Nakadai, Kyōko Kagawa, Tatsuya Mihashi, Isao Kimura
Land: Japan
Speelduur: 143 minuten