Waanzinnige films die nu niet meer zouden gemaakt kunnen worden. De Duitse cineast Werner Herzog weet er alles over. De filmmaker tartte niet alleen de wetten van de natuur, maar ook de capriolen van hoofdrolspeler Klaus Kinski. De verhalen die zich afspeelden achter de schermen van Aguirre, The Wrath of God ( Aguirre, der Zorn Gottes) zijn zo mogelijks nog hallucinanter dan de film zelf. In een retrospectieve die loopt met een tentoonstelling over Herzog in het Amsterdamse EYE-museum vertoont Lumière de komende maanden een paar gerestaureerde Herzog-films waarvan Aguirre, der Zorn Gottes de eerste is.
Na afloop valt het op hoeveel raaklijnen dit pseudo-historische drama met Apocalypse Now uit 1979 heeft. Francis Ford Coppola was de eerste om dit zelf toe te geven. Natuurlijk valt het ook voor een groot deel te verklaren dat beide films gebaseerd zijn op Joseph Conrad’s Heart of Darkness uit 1902, waarin een officier in het voormalig Belgisch Congo volledig uit zijn dak ging en de ene slachtpartij na de andere beging.
Het overkomt ook Don Lope de Aguirre (Klaus Kinski). Samen met een groep militairen en een tweehonderdtal Inca-slaven trekt de officier in 1560 vanuit Peru naar het vermeende El Dorado-goud. Het wordt een helse tocht. Mensen verdrinken, kanonnen donderen naar beneden of ze sterven door de giftige pijlen van de Indianen. Aguirre die met zijn eigen dochter wil trouwen, schuift het falen van de expeditie in de schoenen van de leider Don Pedro de Ursua (Ruy Guerra). Door het bekende “verdeel en heers”-spel wil Aguirre het leiderschap overnemen en schuwt daarbij het brute geweld niet.
Toen de film in 1972 uitkwam beweerde Herzog dat de film enigszins historisch accuraat was en dat het relaas gebaseerd was op de belevenissen van de monnik Gaspar de Carvajal die mee was op de tocht en alles opschreef, maar later werd duidelijk dat het vooral Herzog’s fantasie was die de inspiratie vormde en Conrad’s boek.
Later bekende Herzog zelfs dat de film was opgenomen met een gestolen camera. Geld was er niet en dus was er ook geen budget voor stuntmannen. De cast en crew moesten zelf over de gevaarlijke bergen klimmen in de Amazone en ze gebruikten gammele vlotten die door de lokale bevolking werden gebouwd. Op een bepaald moment stond de filmsets een meter onder water. Een gedroomd special effect voor Herzog die de overstroming gebruikte in het verhaal.
Maar uiteraard was er ook de aanwezigheid van Klaus Kinski. Herzog had bijna dag in dag uit ruzie met de excentriekeling. Hij wist dat hij een krankzinnige zot in huis had, maar ook een geniaal acteur. Vaak gebeurde het dat Herzog hem opzettelijk boos maakte zodat hij de perfecte chagrijn op zijn gezicht kreeg. Het meest beruchte verhaal is dat wanneer Kinski geïrriteerd raakte door het lawaai van castleden die aan het kaarten waren, hij een geweer nam en drie keer schoot waarbij het topje van de vinger van een figurant werd afgeschoten.
Het zijn vooral de duivelse gezichtsuitdrukkingen die Kinski’s acteerwerk groots maken. Veel zegt hij niet, behalve waanzin mompelen zoals zijn vermeende goddelijke macht om vogels dood naar beneden te laten vallen. De dialogen zijn overigens door de tand des tijds soms ongewild grappig, maar Aguirre, der Zorn Gottes blijft een fenomenale mijlpaal waarbij je de bioscoopzaal verlaat met de vraag hoe Herzog er in geslaagd is om dit tot een goed veilig einde te brengen. De Duitser kreeg er in ieder geval niet genoeg van, en ook niet van Kinski, want tien jaar later maakte hij het nog gekkere Fitzcarraldo.
Aguirre, der Zorn Gottes is een unieke film over machtswellust en de gevaren die gepaard gaan wanneer een fout individu de scepter in handen krijgt. Een tijdloos document dat nog eens onderstreept wordt door de magistrale muziek van de Krautrockgroep Popol Vuh. Wegens veiligheidsreden is het misschien wel goed dat een film als deze niet meer kan, want zoals Steven Spielberg het na het desastreuze Twilight Zone: The Movie verwoordde is geen enkel leven het maken van een film waard, maar voor het cinefiele oog is het ontbreken van dit soort durf een gemis.
GENRE: historisch, drama
JAAR: 1972
REGISSEUR: Werner Herzog
CAST: Klaus Kinski, Helena Rojo, Ruy Guerra
LAND: Duitsland
