Toen Margarethe von Trotta, het buitenechtelijke kind van Elisabeth von Trotta en schilder Alfred Roloff, in de jaren 60 naar Parijs verhuisde, verdiende ze de kost door te werken voor verschillende filmcollectieven. Von Trotta deed hier ervaring op in het schrijven van scripts en het regisseren van kortfilms. Ook was zij actrice voor regisseurs als Rainer Werner Fassbinder, Herbert Achternbusch en Volker Schlöndorff.
Na haar echtscheiding van Juergen Moeller (met wie ze een zoon heeft), huwde ze in 1971 met regisseur, scenarist en producer Volker Schlöndorff. Samen met hem schreef ze het scenario en co-regisseerde ze de beruchte film Die Verlorene Ehre der Katharina Blum (1975). Drie jaar later maakte Von Trotta haar eerste solo-speelfilm: Das Zweite Erwachen der Christa Klages, een schitterend portret van drie geëngageerde mensen die een bank overvallen om een opvangcentrum uit de schulden te helpen. De prent werd meermaals onderscheiden, onder meer op de Berlinale. Met haar derde langspeler Die Bleierne Zeit (1981), schrijft ze geschiedenis. De sociale strijd van twee zussen die abortus willen legaliseren, zet grote ogen en wint overal prijzen waaronder maar liefst de drie hoofdvogels op de Mostra.
Von Trotta’s positie als doortastend lid van de Neue Deutsche Welle (Duitslands meest baanbrekende en succesvolle filmstrekking) is verzekerd. Margarethe gebruikt vaak prominente en sterke vrouwelijke karakters in haar films zoals Rosa Luxemburg, Heller Wahn, Paura e Amore en Das Versprechen.
Ook in de biopic Vision, doet ze haar reputatie alle eer aan. Op een intrigerende manier schetst ze het leven van Hildegard von Bingen (1098-1179). Als abdis van een Benedictijns vrouwenklooster ontpopte Von Bingen (schitterend vertolkt door Barbara Sukowa) zich als groot intellectueel en humanist, die de strenge kloosterregels veranderde en een menselijker beleid voerde. Zij was niet alleen spiritueel leider en filosoof, maar ook dokter, wetenschapper, auteur, musicus, mystica en politicus. Leonardo da Vinci en Dante noemden de Duitse kloostervoogdes als een van hun grote voorbeelden.
Filmbuffs en critici vinden Von Trotta (en terecht) één van de belangrijkste vrouwelijke regisseurs uit de filmgeschiedenis die momenteel ook nog actief werkzaam is in Duitsland. Ze maakte enkele keren deel uit van de jury van het Filmfestival van Venetië en ze is daarenboven professor in de filmwetenschappen aan de European Graduate School in Saas-Fee. Wij strikten destijds deze onvervalste ‘grand dame’ van de Duitse cinema voor een interview in een poepsjiek hotel in hartje Amsterdam.
Ga je akkoord met m’n statement dat Vision een typische Von Trotta film is?
Margarethe: Ik zal wel moeten zeker (lacht).
Het is toch onweerlegbaar een sterk vrouwenportret van iemand die rebelleert tegen de gangbare normen en strijdt voor ontvoogding in een door mannen gedomineerde wereld. Dat is toch wel je uitgelezen handelsmerk?
Margarethe: Absoluut, maar het is wel de eerste keer dat ik zo ver terugblik in de geschiedenis. Het is nochtans nooit mijn bedoeling om thematisch in herhaling te vallen. Tegen mijn wil in krijg ik van overal in de wereld aanbiedingen om hetzelfde topic te verfilmen. Eens er een handelsmerk aan je naam kleeft, raak je er maar moeilijk van af. Ik ga nu ook niet klagen want ik ben en blijf gefascineerd door vrouwen die de geschiedenis hebben veranderd door hun persoonlijkheid en hun daden om een betere maatschappij te creëren.
Is het waar dat je al in de jaren tachtig het idee had om een biopic te maken over Hildegard von Bingen?
Margarethe: Inderdaad, dit project dateert al van voor ik Rosa Luxemburg in ’86 heb verfilmd. In de begin jaren tachtig heerste er een sfeer waarin vrouwen bewust op zoek gingen naar idolen van hun eigen sekse omdat alles werd gedomineerd door mannen. Ook de geschiedenis werd enkel en alleen door mannen gemaakt en geschreven. Als er geëngageerde vrouwen om het hoekje kwamen gluren, werden die genegeerd, niet serieus genomen of gewoonweg verzwegen in de historische documenten. Toen lag de naam Von Bingen ook al op iedere suffragettetong. Zij was een historisch icoon voor de vrouwenbeweging en het blijkt dat haar strijd, haar geschiedenis, haar persoonlijkheid en aura nog buitengewoon actueel is. De openingsscène van Vision waar de profetie van de wereld de Apocalyps wordt aangekondigd, heb ik al bijna dertig jaar geleden uitgeschreven.
Wat trok je het meeste aan in Von Bingens persoonlijkheid?
Margarethe: Haar veelzijdige talent en het feit dat ze een liefhebbende God in de plaats van een afstraffende propagandeert. Ze liet geen enkel van haar mogelijkheden onbenut en bovendien had ze een onuitputtelijke exploratiezucht op onvoorstelbaar veel terreinen. Ik bewonder eveneens dat ze in al die jaren een relationeel netwerk had uitgebouwd in elk echelon van de maatschappij. Ze had contacten en een drukke correspondentie met koningen, graven, aartsbisschoppen, politieke boegbeelden tot zelfs de paus toe en ze baatte die één voor één uit voor een positief en constructief altruïstisch doel.
Toch portretteer je haar als een vrouw van vlees en bloed en niet als een mythe, akkoord?
Margarethe: Een mooi compliment, dank je. Dat was inderdaad mijn bedoeling. Ze was naast haar bijna legendarische persoonlijkheid ook een liefhebbende vrouw met herkenbare gevoelens en ze had zelfs een snuifje egoïsme. Ze hield overigens als een echte moeder van haar pupil en was diep gekwetst toen die haar de rug toekeerde. Dergelijke emoties zijn toch oertypisch en humaan. Het publiek is niet geïnteresseerd in een lofzang over een perfect mens (glimlacht). Dat is niet meer van deze tijd. Iedereen is opgetrokken uit meerdere persoonlijkheden. Zij was enerzijds een genie en anderzijds een emotioneel gedreven en getekende vrouw. Ik haat eendimensionale persoonlijkheden.
Heb je veel research gedaan voor deze prent?
Margarethe: Heel veel. Ik ben er zoals al gezegd een kleine dertig jaar mee bezig (lacht). Er is me weinig ontgaan. Ik heb boeken verslonden, historische werken over haar en die periode bestudeerd, haar muziek ontleed, unieke originele documenten ingekeken, haar boeken gelezen, kortom ik denk niet dat iemand nog meer kan grasduinen in het leven en werk van deze fascinerende mystica.
Is er een analogie tussen straffe persoonlijkheden als Rosa Luxembourg en Hildegard von Bingen?
Margarethe: Ongetwijfeld, Rosa was ook een veelzijdig talent. Als Rosa Luxemburg niet actief was geweest als marxistische politica, filosofe en revolutionaire, dan had ze wellicht naam gemaakt als begaafde kunstenaar of vooraanstaande auteur. Rosa was bovendien uitgelezen empathisch en onbaatzuchtig ingesteld.
Is Vision historisch correct?
Margarethe: Natürlich, er bestaan heel veel documenten en biografieën over Von Bingen. Ik heb ze niet alleen allemaal uitgepluisd, maar ben ze ook trouw gebleven. Ik wil wel opmerken dat mijn film stopt wanneer ze zestig jaar is. In het echte leven is ze passioneel actief geweest tot haar 81-ste. Stel je voor. Daarenboven was ze vaak ernstig ziek en lag ze regelmatig voor perioden van een jaar in bed zonder dat ze zich kon bewegen. Toch heeft ze buitengewoon veel en sterk gevarieerd werk gecreëerd. Opmerkelijk voor die tijd.
Het is nu de vijfde keer dat je samenwerkt met de schitterende actrice Barbara Sukowa, was er een alternatieve keuze?
Margarethe: Hoegenaamd niet. Zonder haar was het onmogelijk geweest om deze film te maken. We zijn zo close en onze emoties, manier van denken en visies zijn zo convergerend dat wij samen moeten werken en creëren. Barbara weet dat. Het is een fantastisch gevoel. Geen enkele actrice kan zich zo sterk en intens nestelen in de persoonlijkheid van Von Bingen dan Barbara. Een alternatief is ondenkbaar. Wij wisten dat we niet mochten vervallen in pathetiek of kitscherige toestanden, hoewel het gevaar reëel was met een dergelijke biopic annex personage, maar zoals steeds zaten we nog maar eens op dezelfde golflengte. Zij is bijzonder intelligent, uitermate getalenteerd en zij is mentaal zo sterk dat ze aan de verleidingen heeft weerstaan om dit karakter te overladen met pathos. Ze komt zelf overtuigend over als ze bidt (lacht).
Was het niet lastig om de juiste stijl te vinden waarin je de visioenen moest visualiseren?
Margarethe: Oh, ja…dat heeft me vele slapeloze nachten gekost. Mijn cameraman en ik hebben zowat alles uitgeprobeerd om niet belachelijk over te komen en die visioenen anno vandaag nota bene, geloofwaardig in beeld te brengen.
Moet je een diep gelovende christen zijn om Vision te appreciëren?
Margarethe: Nee, want je moet de visioenen zien als een metafoor.
Geloof jij in een God?
Margarethe: Hoe kom je daarbij (schatert). Wat dacht je? Ik ben er zelfs van overtuigd dat ik deze film niet juist had geconcipieerd, mocht ik gelovig zijn want dan had ik me té veel geconcentreerd op het geloof en minder op haar persoonlijkheid, haar betekenis in de geschiedenis, haar politieke strijd en haar rebellie tegen de kerk. Amen (glimlacht).
Waarom heb je niet meer van Von Bingens originele muziek gebruikt in de film?
Margarethe: Less is more…
Je was een vooraanstaand en geprezen lid van de befaamde Neue Deutsche Welle. Dat is pakweg en bij wijze van spreken een eeuwigheid geleden. Kan je even terugblikken op de betekenis van deze groep en die linken aan het huidige eventueel specifiek Duitse filmlandschap?
Margarethe: Ik ben heel trots dat ik deel heb uitgemaakt van deze groep. Wij hebben met z’n allen een stempel gedrukt op de Duitse en misschien ook wel op de wereldcinema. Nu ben ik een dinosaurus (lacht), maar wel heel tevreden, want ik ben nog altijd heel actief. Ik krijg regelmatig aanbiedingen vanuit talrijke Europese landen. Ik heb nog talrijke en concrete projecten in het vooruitzicht. Ik mag zeker niet urmen want veel van mijn vrouwelijke collega’s zijn momenteel werkloos. Ik de jaren negentig was ik heel misnoegd over de evolutie in de film. Komedies namen de bovenhand en kwaliteitsproducten waren schaars. De laatste jaren ben ik opnieuw enthousiast. Er is een nieuwe lichting opgestaan die knap werk presteert. Ik ben opgelucht en tevreden dat de filmgeschiedenis verder positief evolueert.
Je hebt zelf een parel gemaakt over de Baader-Meinhof-Groep. Wat is je opinie over Der Baader Meinhof Komplex van Uli Edel?
Margarethe: Het is gewoonweg een heel slechte film. De nadruk lag op de actie en de personages waren inferieur aan het rommelige verhaal. Ik heb heel lang met het idee rondgelopen om zelf een vervolg te maken op mijn film. Een inzoom op de politiek gedreven guerrilla’s, maar dan na hun actieve periode en met een focus op hun persoonlijk gedachtegoed, gekoppeld aan hun hedendaagse betekenis. Het is er jammerlijk genoeg nooit van gekomen.
Omdat ik een Belg ben, voel ik me moreel verplicht om je mening te vragen over onze nationale trots: Jan Decleir die je nog hebt geregisseerd in Rosenstrasse?
Margarethe: Een fantastische acteur. Hij leeft toch nog, hoop ik? Ik was danig gelukkig dat hij de rol van Nathan Goldberg wou spelen. We hebben elkaar ontmoet hier in Amsterdam. Ze waarschuwden me dat hij een moeilijk en introvert man was en dat hij baalt van breedvoerige discussies. Ik was dus op mijn hoede. Maar, tijdens ons uitgebreid diner, bleek hij een genereus, edelmoedig, grappig en sympathieke man en bovendien hadden we een gelijkluidende visie over de film en zijn personage. Een geweldige persoonlijkheid en een buitengewoon talent. Maak hem aub mijn hartelijke groeten over.
Afgesproken, doe ik zeker.
