Je gelooft het wellicht niet, maar het is dit jaar precies 50 jaar geleden dat de Poolse veelbesproken meestercineast Roman Polanski, die toen al geschiedenis had geschreven met parels als Rosemary’s Baby, Dance of the Vampire, Cul-de-Sac en Repulsion, het magistrale Chinatown op het film-minnend publiek losliet. Chinatown, wordt algemeen en tot op heden, beschouwd als een meesterwerk van de neo-noir cinema. Hoog tijd dus om je even te katapulteren naar in het rijke filmverleden.
Chinatown, dat zich afspeelt in de jaren dertig in Los Angeles, biedt een complexe verhaallijn vol intriges, corruptie en morele ambiguïteit. Met een sterk script van de handen van Robert Towne en Polanski, uitstekende acteerprestaties van Jack Nicholson, Faye Dunaway en John Huston, blijft Chinatown tot op heden een bijzonder invloedrijke mysterieuze thriller die zowel bij de critici als bij het heel grote publiek in de smaak valt.
Chinatown begint als een typische detectivefilm waarin de wat klungelige privédetective J.J. ‘Jake’ Gittes (Jack Nicholson) wordt ingehuurd om een vermeende echtbreuk te onderzoeken. Wat volgt is een ingewikkeld complot dat zich uitstrekt tot in de hoogste echelons van de macht in Los Angeles, waarbij land, waterrechten en familiaire geheimen, een centrale rol spelen. De prent onthult geleidelijk de omvang van de corruptie die de stad in zijn greep houdt.
De thematische kern van Chinatown draait om de ongrijpbaarheid van de waarheid en de corruptie die aan de basis ligt van de maatschappij. De titel zelf verwijst naar een plaats waar begrip en communicatie onmogelijk zijn, een metafoor voor de verwarring en morele dubbelzinnigheid die door de film heen sijpelt. De climax, die zich daadwerkelijk in Chinatown afspeelt, benadrukt de zinloosheid van Gittes’ pogingen om recht te proberen zetten wat zogenaamd verkeerd is.
Polanski’s regie is meesterlijk, met een scherp oog voor detail en sfeer. De film is prachtig in beeld gebracht door D.O.P. John A. Alonzo, die de zonnige, maar bedrieglijk serene sfeer van Los Angeles in de jaren dertig vakkundig weet vast te leggen. De gebruikmaking van licht en schaduw is kenmerkend voor de noir-stijl, terwijl de zorgvuldig samengestelde shots de spanning en paranoia versterken.
Een van de meest opvallende aspecten van Polanski’s regie is zijn gebruik van het point-of-view perspectief. We volgen Gittes vrijwel constant, wat het gevoel van mysterie en betrokkenheid vergroot. Dit maakt de onthullingen en wendingen in het verhaal des te krachtiger, aangezien we ze ontdekken op hetzelfde moment als het hoofdpersonage.
Jack Nicholsons vertolking van Jake Gittes is iconisch. Hij brengt een perfecte balans tussen cynisme en vastberadenheid. Zijn karakterontwikkeling is zowel geloofwaardig als aangrijpend en dit gedurende de volle 130 minuten speelduur. Gittes is een man die denkt de spelregels te kennen, maar gaandeweg beseft ook hij dat hij eigenlijk slechts een pion is in een veel groter en gevaarlijker spel.
Faye Dunaway zet een indrukwekkende prestatie neer als Evelyn Mulwray. Haar netelige karakter, getekend door geheimen en trauma’s, wordt door Dunaway met veel nuance vormgegeven. John Huston, als de sinistere Noah Cross, is zowel charmant als angstaanjagend, een perfecte belichaming van corrupte macht.
Een leuke anekdote op dit vlak is bijvoorbeeld dat na verschillende opnames, die nooit helemaal goed waren, Faye Dunaway geïrriteerd raakte en tegen Jack Nicholson zei dat hij haar echt moest slaan. Dat deed hij met volle kracht en overtuiging, maar voelde zich onmiddellijk daarna schuldig over zijn bijna letterlijke ‘uithaal’, ondanks het wel oorspronkelijk Dunaway’s uitdrukkelijke vraag was. Deze opname werd uiteindelijk in de film gebruikt.
Ook wel leuk om weten is dat tijdens de opnames Jack Nicholson net een liefdesrelatie met Anjelica Huston was begonnen. John Huston, toen al een iconisch regisseur slash acteur en tevens de vader van Anjelica, vertolkt in Chinatown de belangrijke rol van de rijke magnaat Noah Cross. Dit maakte sommige scènes met zijn mogelijks aspirante schoonvader, die helemaal niet op de hoogte was van de verhouding tussen Jack en Anjelica, nogal ongemakkelijk, vooral omdat de enige keer dat Anjelica op de set aanwezig was, het moment was dat Polanski de scène filmde waarin Noah Cross Nicholsons personage ondervraagt met: “Mr. Gittes, do you sleep with my daughter?”
En ten slotte nog het grimmige detail dat de persoon die met een vlijmscherp knipmes de neusvleugel van Nicholson/Gitts ijskoud en bruut doorsnijdt, niemand minder is dan Polanski himself in een cameo. Nicholson was wel gedoemd om de rest van de opnametijd rond te lopen met een gigantische pleister op de neus.
De filmmuziek, gecomponeerd door Jerry Goldsmith, versterkt de melancholieke en dreigende sfeer van de prent. Het gebruik van minimalistische, maar emotioneel geladen thema’s, draagt bij aan de spanning en het gevoel van onheil waarvan de ganse film is van doordrongen.
Chinatown is meer dan een detectiveverhaal: het is een diepgaande studie van morele ambiguïteit en corruptie. Polanski en Towne creëren een wereld waarin goed en kwaad niet eenvoudig te onderscheiden vallen en waar gerechtigheid zelden zegeviert. De neo-noir-thriller biedt een sombere kijk op de mensheid en de samenleving, wat vooral in de huidige context relevant blijft.
Een punt van kritiek zou kunnen zijn dat het gecompliceerde plot soms wat verwarrend kan zijn voor de kijker. De vele lagen en personages vereisen een oplettende en geduldige kijkhouding. Echter, dit draagt ook bij aan de herzieningswaarde van de film, waarbij nieuwe details en nuances bij elke kijkbeurt beslist naar voor komen.
Voor de slechte verstaanders: Chinatown is een cinematografisch meesterwerk dat zich afspeelt tijdens het interbellum in L.A. en zijn status als klassieker meer dan verdient. De combinatie van Polanski’s virtuoze regie – hij vernieuwde met Chinatown ontegensprekelijk het klassieke genre van de film-noir –, Nicholsons en Dunaway’s briljante acteerprestaties en Towne’s ingenieuze script, levert een immer relevant meesterwerk op dat zowel intrigeert als ontroert. Het onderzoekt diepgaande thema’s met een scherp oog voor detail en een niet-aflatende spanning. Chinatown blijft een essentieel onderdeel van de filmgeschiedenis en een blijvend voorbeeld van de kracht van de neo-noir genre.
Genre: thriller, tragedie, misdaad
Jaar: 1974
Regisseur: Roman Polanski
Cast: Jack Nicholson, Faye Dunaway, John Huston, Perry Lopez, Diane Ladd, Roman Polanski
Land: USA
Speelduur: 131 minuten
