Pusher 

De in 1979 in Kopenhagen geboren Nicolas Winding Refn is een scenarist, producent en filmregisseur die internationale bekendheid verwierf door zijn visueel opvallende en vaak controversiële films. Met het steengoede actiedrama Drive met opvallende rollen voor Ryan Gosling, Carey Mulligan, Oscar Isaac en Bryan Cranston, positioneerde Refn zich definitief als een getalenteerde en eigengereide filmmaker met een unieke stijl, gekarakteriseerd door intense visuele esthetiek, minimalistische dialogen en een neiging naar gewelddadige, duistere thematieken.

Met prenten als Only God Forgives, The Neon Demon en de bevreemdende televisieseries To Old to Die Young en Copenhagen Cowboy op zijn palmares drukte hij zijn stempel op de hedendaagse cinema en blijft hij een invloedrijke en polariserende figuur in de filmindustrie. Maar wanneer de Deense cineast tegenwoordig over de rode loper in Cannes schrijdt of op filmfestivals wordt geëerd, kan men de sporen van deze roem terugvoeren naar zijn debuutfilm Pusher uit 1996, het eerste loeiharde deel van Refns ondertussen befaamde en veelbesproken Pusher-filmreeks. Vanaf deze week kan je Pusher – in een uitgebreide 4K-restauratie, bijgewerkte grafische elementen en een compleet nieuwe mix in Atmos-geluid – (her)ontdekken in de betere bioscopen in ons land.

Alles in deze crimethriller draait rond de kleine drugscrimineel Frank (Kim Bodnia) die in de straten van Kopenhagen zijn territorium heeft uitgebouwd. Ook al kunnen de zaken altijd iets beter gaan, weet hij zichzelf toch boven water te houden dankzij zijn contacten met de organisatie van de Servische gangster Milo (Zlatko Buric) en zijn loense vrienden zoals onder meer Tonny (Mads Mikkelsen).

Wanneer een drugsdeal misloopt, wordt hij niet alleen voor 24 uur door de politie vastgehouden, maar is hij ook nog een grote som geld verschuldigd aan Milo, waarvoor hij weinig tijd krijgt om dit te regelen of anders moet hij de prijs in bloed betalen. Met de paar contacten die hem nog resten, probeert Frank onder tijdsdruk het geld bij elkaar te krijgen, wat bijna onmogelijk blijkt. In de weinige momenten van rust die hem blijven, verstopt hij zich in het appartement van de stripper Vic (Laura Drasæk) die met hem droomt van een leven buiten de criminaliteit.

Het verhaal achter deze film is net zo bewogen als dat van de drugsdealer in Pusher zelf. Pusher was oorspronkelijk bedoeld als Refns toelatingsprent voor de Deense filmschool, maar toen producent Henrik Danstrup de kortfilm op televisie zag, wilde hij de regisseur absoluut ontmoeten en beter leren kennen. Uiteindelijk besloot Refn het aanbod van de filmschool af te slaan en in plaats daarvan zijn eerste langspeelfilm te maken.

Ondanks het kleine budget is de ambitie van Refn heel duidelijk merkbaar in een project als Pusher. Hij heeft niet alleen veel voor ogen, bedient zich van de grote namen in de filmwereld en qua toon voelt Pusher minstens zo ruw aan als Martin Scorsese’s Taxi Driver. Gedurende de 110 minuten speelduur van Pusher is de invloed van andere films meerdere keren te herkennen, vooral door de vele filmposters op de achtergrond of de discussies tussen Tonny en Frank over de voordelen van cinema versus video.

Toch is Pusher heel wat meer dan alleen een cinematografische showcase van verwijzingen en citaten. Vooral de locatie en de lange camerabewegingen karakteriseren de personages in de film en hun natuurlijke omgeving. Een kerel als Frank voelt zich hier thuis wat blijkt uit de vlotte vastberadenheid waarmee hij doorheen elke straat beent en er elke club kent waar hij gratis toegang krijgt. Tegelijkertijd is de stad echter ook de vijand die op elk moment kan toeslaan, wat vooral duidelijk wordt in het laatste deel van dit niet alleen thematisch, maar ook visueel erg somber gangsterdrama. Waar Frank eerst doelgericht en zelfverzekerd was, lijkt hij uiteindelijk op een muis in de val, een verdwaalde ziel in een stedelijk labyrint. Dit thema komt ook in de andere twee delen van de reeks terug, evenals in latere werken van Refn zoals in Only God Forgives en Drive.

Acteur Kim Bodnia brengt een interessante mix van agressie en gevoeligheid in zijn bevlogen rol als misdadiger Frank. Een karakter in een lange reeks mannelijke einzelgängers die Refn in zijn prenten telkens accuraat portretteert. Aan de ene kant hebben ze hun oorsprong in de eerdergenoemde filmische voorbeelden, maar dreigen ze uiteindelijk te breken onder hun eigen principes. Een type als Frank wil een keiharde gangster zijn, maar heeft op het laatste moment gewetenswroeging wanneer hij ziet dat een junkie, die hem geld verschuldigd is, in de problemen komt. Hij spreekt over het ontsnappen uit de drugswereld, maar komt uiteindelijk niet verder dan de grenzen van zijn eigen kleine wereld die hij dagelijks als een grimmige gevangenisbewaarder betreedt.

Opvallend is beslist ook de acteerprestatie van de toen nog totaal onbekende Mads Mikkelsen. In de rol van Tonny, de getroebleerde bijfiguur, valt Mikkelsens potentieel talent al duidelijk op desondanks de film zich focust op Frank. Wat opvalt, is hoe Mikkelsen – met kale knikker – in zijn beperkte schermtijd al een zekere diepgang aan zijn personage weet te geven. Zijn subtiele spel en krachtige aanwezigheid geven een glimp van zijn vakkundige begaafdheid wat hem uiteindelijk tot een wereldster zou maken.

Pusher is een heel straffe Deense misdaadthriller die je niet snel vergeet, niet vanwege zijn technische perfectie, maar vanwege de harde, realistische blik op het leven van de onderwereld in Kopenhagen. Het is een visueel rauwe en atmosferisch dichte thriller die zijn kracht puurt uit zijn realisme, zijn onverbloemde weergave van een wereld zonder glans waar elke beslissing de dood kan betekenen.

Toch heeft Pusher ook zijn beperkingen. De structuur is weinig vernieuwend en de vertelling lijkt in sommige opzichten meer een studie van frustraties dan een coherent verhaal. De karakterontwikkeling komt vaak traag op gang en het verhaal voelt op momenten wat gefragmenteerd aan. Toch heeft Pusher ook charme en dit precies door zijn compromisloze benadering van het genre en de barbaarse realiteit die het probeert weer te geven. Refn toont al vroege tekenen van zijn filmische signatuur: een voorkeur voor stilistische camerawerk en lange, trage scènes die de spanning verhogen. Toch blijft Pusher een ruwe diamant, die in de ogen van sommige kijkers wellicht net iets te veel ruimte laat voor verbetering.

Pusher is het eerste deel van een gangsterfilm-reeks die tegelijkertijd respect toont voor zijn filmische voorbeelden, maar zich ook bewijst als een moderne genreprent en meteen de fundamenten legt voor de carrières van Refn als een gedurfde, visueel gedreven en artistieke regisseur en Mikkelsen als een authentiek acteur met indrukwekkend potentieel. Zonder je te willen ‘pushen’ is Refns debuut beslist een absolute (her)aanrader.

Genre: misdaad, thriller
Jaar: 1996
Regisseur: Nicolas Winding Refn
Cast: Kim Bodnia, Mads Mikkelsen, Zlatko Buric, Laura Drasæk
Land: Denemarken
Speelduur: 110 minuten