Sidney Lumet 

Sidney Lumet (Serpico, Dog Day Afternoon, Network) vormde samen met Sidney Pollack, Arthur Penn, John Frankenheimer, Robert Altman en Sam Peckinpah, de grote zes van de Amerikaanse cinema die begin jaren zestig de overstap maakten van televisie naar film.

Lumet regisseerde meer meesterwerken dan eender wie: Twelve Angry Men, The Pawnbroker, The Hill, The Offence, Serpico, Dog Day Afternoon, Network, Prince of the City, The Verdict en Before the Devil knows you’re Dead. Hij zou op 25 juni 101 geworden zijn. Ik heb Lumet verschillende keren ontmoet en mijn gesprekken met hem behoren tot de meest memorabele uit mijn loopbaan. De man was zeer intelligent, enorm belezen, technisch zeer onderlegd, vol energie, zelfzeker en hij kon met iedereen overweg. Dat laatste moet ook wel als je werkt met Marlon Brando, Paul Newman, Rod Steiger, Sean Connery, James Mason, Albert Finney, Al Pacino en andere grote sterren. Wat volgt is een mix van conversaties die ik in de periode 1990 2010 met hem had.

Meneer Lumet, u bent niet alleen regisseur, maar ook schrijver van een van mijn favoriete filmboeken Making Movies. Had u de impact van dat boek verwacht?

Neen, ik was achteraf zeer tevreden over mijn boek. Het gaat over het vak en niet over roddels of de zoveelste verhaaltjes over Hollywood. Maar ik was zeer verbaasd dat het zo’n succes had. Maar nu begrijp ik waarom. Er zijn maar weinig boeken over filmmaken.

U heeft in uw loopbaan veel scènes gedraaid in een rechtszaal. Hoe pakt u die aan qua stijl? Is het niet moeilijk om telkens een andere stijl te verzinnen?

Ja, eigenlijk wel. Want ik vind het erg belangrijk, dat de stijl klopt met het verhaal dat je wilt vertellen. Neem nu Prince of the City. Hoewel die film er realistisch uitziet, is het een erg gestileerde film. Daarin werden de rechtszittingen op een erg voorzichtige en gecontroleerde manier in beeld gebracht. Maar ik hoop dat je zoiets niet merkt, want ik wil niet dat zo’n effecten zich opdringen. In de loop van de film wordt de zaal in elke scène kaler en de kleuren worden steeds valer. In de voorlaatste rechtbankscène draagt iedereen donkere kleren. We werkten erg geleidelijk naar dat effect toe, zodat je het niet ziet gebeuren. En in de allerlaatste rechtbankscène zijn er zelfs geen toeschouwers meer! De zaal is leeg. En dat klopt met de hele stijl van de film. Bij Find me Guilty werkten we veel meer casual. Ik bedoel, het proces in de film duurde in werkelijkheid twee jaar! Stel je voor dat je twee jaar lang in een rechtszaal moet doorbrengen. Daarom hebben we ons niet bekommerd om de kledij. Ik heb de kostuumontwerper gezegd: ‘Het geeft niet wat ze aanhebben. Acteurs, figuranten… laat ze dragen wat ze willen.’ Ik wilde geen kunstmatige aankleding. Maar je hebt gelijk, het is niet gemakkelijk. En toch vind je telkens weer een oplossing, omdat de film die zelf aanreikt.

Hoe kan u de Lumet stijl omschrijven?

Praten over stijl is niet eenvoudig. Wat ik stijlvol vind, is dat misschien niet voor jou, en omgekeerd. Ik ben nooit zo’n gestileerde regisseur geweest, hoewel ik films heb gemaakt met veel gestileerde scènes. The Verdict is een érg gestileerde film, Prince of the City ook, Network idem dito… Je kan zelfs teruggaan naar The Group of 12 angry Men. Maar de stijl mag gewoon niet opvallen. Het verhaal dicteert de stijl. De belangrijkste boodschap van bijvoorbeeld Dog Day afternoon aan het publiek was: ‘Mensen, dit is écht gebeurd! Dit is geen verzinsel.’ Ik zei aan mijn art director en mijn kostuumontwerper dat ze niét met elkaar mochten praten. Want ik wilde géén vastgelegde kleuren. Als er een groene muur was, wilde ik de acteur niet in een geel kostuum. Hij moest iets dragen in een kleur die niet afgesproken was. Zoals in een documentaire. In The Verdict lagen de kleuren wel vast. Die film ging over het verleden en hoe dat verleden mensen kan achtervolgen. Daarom wilde ik ‘oude’ kleuren. Je ziet dus nooit blauw. Behalve in één shot, maar dat kon ik niet meer veranderen.

Wat vindt u van het huidige Hollywood?

Ik werk eigenlijk niet in Hollywood. Ik heb er maar één film gedraaid. Ik woon er bovendien niet graag. Maar de Amerikaanse cinema was eindelijk nog eens interessant. Ik vond het vooral opmerkelijk dat heel wat films iets te vertellen hadden. Neem nu Syriana, Capote, Brokeback Mountain, The Squid and the Whale, Good Night and Good Luck, Crash, Babel en nog andere films. En niet alleen gáán zij ergens over, de makers hebben ook geen grote effecten gebruikt. Ik geloof dat de beste techniek diegene is die je niet opmerkt. Je past je techniek aan naargelang je onderwerp. Al die schitterende films die ik daarnet opnoemde, zijn erg eenvoudig gemaakt. Maar misschien is die aanpak een reactie op al die door de computer gemaakte films. Ik herinner me dat een criticus ooit schreef over One from the Heart – niet de beste film van Coppola – : Francis had hem ‘One from the Lab’ moeten noemen. (lacht) Omdat hij zó gekunsteld was, met felle kleuren en zo. In zekere zin is elke film nu ‘One from the Computer’. Daarom hou ik zo van de eenvoud waarmee die prachtige films zijn gedraaid. Maar of het bewust is of niet, ik hou van de eenvoud waarmee ze die films hebben gedraaid. Bennett Miller van Capote gebruikt een erg complexe techniek. De belichting bijvoorbeeld is fascinerend. Maar je ziét het niet.

Nu keren zo’n seventies films wat terug, maar dan moet u toch lang behoorlijk ontgoocheld geweest zijn in de Amerikaanse cinema.

Ik was niet ontgoocheld. Ik weet genoeg over kunst om te beseffen dat die bestaat uit cycli. Ik weet niet of je veel geeft om modern klassieke muziek, maar zoals je misschien weet is er de laatste jaren een geweldige revolte ontstaan tegen het twaalftonenstelsel. Als een componist niet in het twaalftonenstelsel schreef, noemde men hem ouderwets. Vijftig, zestig jaar lang. Nu gebruiken de meeste componisten dat niet meer. Kunst is dus onderhevig aan veranderingen.

George Clooney heeft een live tv show gemaakt, gebaseerd op uw film Network …

Hij had het me gevraagd, maar ik wilde niet meewerken. Ik vond het zeker een fantastisch idee. Het is één van de meest briljante scripts die ik ooit onder ogen heb gekregen, en ik vind het geweldig dat het opnieuw tot leven werd gebracht. Maar ik heb mijn ding met Network al gedaan.

Besefte u in 1976 dat Network zo’n profetische film was?

Oh, absoluut! Veel mensen zeiden over Network: ‘Oh, wat ’n geweldige satire!’ Wij: ‘Een satire? Het is een verdomde documentaire!’ (lacht.) Wij hadden gewerkt voor de televisie. We wisten dus heel goed hoe het daar functioneert.

Mijn favoriete film van u is The Hill. Omwille van het verhaal, de sfeer en Sean Connery en de rest van de cast.

Goeie herinneringen aan. Maar het was er verschrikkelijk heet, ook al waaide er altijd een lichte bries. Daardoor droogde het zweet meteen op. Tijdens de opnames vroeg ik aan Sean: ‘Heb jij problemen met die droogte?’ ‘Ja’, zei hij, ‘ik moet alleen ‘s morgens urineren. De rest van de dag heb ik geen vocht meer.’ Overigens, Sean is een briljant acteur, een fantastisch mens en een goede vriend. Hij is iemand met een enorm eergevoel. En voor iemand die zoveel van geld houdt, weet hij altijd zijn talent maximaal te ontplooien. Ik kan niet genoeg goede dingen over hem vertellen. Ik heb met hem nog The Offence gemaakt, een zeer goede film. Ik maakte hem in 1973. Maar het is een onvolmaakte prent. Er ontbreekt een echte catharsis. Maar wat Sean daar doet, is zowat de knapste acteerprestatie die ik ooit gezien heb.

U heeft ook nog met Andy Garcia gewerkt in een van zijn eerste hoofdrollen…

Een schatje. Op het einde van onze tweede ontmoeting viel het mij op dat hij nooit vloekte. Terwijl ik zonder meer een onverbeterlijke vloeker ben. Zelfs ‘damn’ kwam niet in zijn woordenschat voor. Hij vertelde me dat hij zeer religieus was, wat op zich al een zeldzaamheid is. Ik vermoed dat hij het een beetje moeilijk had met mijn woordenschat.

Uw meest recente film Before the Devil knows you’re Dead wordt op een niet klassiek chronologische manier verteld. De toeschouwer krijgt het verhaal gevoed via het tonen van verschillende points of view. Een beetje zoals in Rashomon van Kurosawa, een verhaal waar u overigens in 1960 een tv remake van heeft gemaakt. Waarom wilde u die film maken?

De titel komt van een oude Ierse spreuk. De volledige spreuk luidt: ‘Dat je naar de hemel moge gaan, een half uur voor de duivel weet dat je dood bent.’ Ze verwijst naar een nakende catastrofe en dat je je maar beter zo snel mogelijk uit de voeten kan maken. Ik hou van een goed melodrama en ik heb altijd met Philip Seymour Hoffman willen werken. Hij is één van de beste Amerikaanse acteurs van het moment. En uiteraard interesseerde de tragiek mij. Het gaat hier om een gebroken en krankzinnige familie. En toch komt ze geloofwaardig over. Sla de kranten er maar een op na. Er zijn genoeg van die gekke families.

Bent u gefascineerd door de maffia?

Neen. Trouwens, Coppola heeft met The Godfather zo’n briljant portret van de maffia gemaakt dat alles al gezegd is. De twee eerste Godfather films behoren tot de beste Amerikaanse cinema ooit. Wat Francis gedaan heeft, was werkelijk geniaal. En let op, dat zijn niet eens realistische films. Als je ze stilistisch bekijkt, zijn het bijna opera’s! De twee eerste films beginnen en eindigen telkens met muziek en het slot van The Godfather part III speelt zelfs af tijdens een operavoorstelling. Overigens, maffialeden vond die films ook geweldig. Ze begonnen zich zelfs te gedragen alsof ze uit die films kwamen (lacht). Ik heb het er met Francis trouwens nooit over gehad of hij nu al dan niet enige sympathie voelde voor de maffia. Dat moet blijken uit de films zelf.

Maar als u niet gefascineerd bent door de maffia an sich, waarom wou u dan Find Me Guilty maken?

Om twee redenen, zoals ik al zei: omdat ik de overheid of eender welke autoriteit graag te kakken zet. Ik geniet ervan, als ze de fout ingaan, zéker op zo’n grote schaal als hier. Dat intrigeert mij. En natuurlijk ook de persoonlijkheid van Jackie DiNorscio (Lange pauze.) De enige mythe over de maffia die wáár is, zijn de bijnamen… Joey the Horse, Vinnie Nutzo… en hém noemden ze Fat Jack. Dat vond ik verrassend. Ze hadden ‘m ook een andere naam kunnen geven, die grappiger of onnozeler was.

Heeft u hem ontmoet?

Ja… Ik had ’n hekel aan hem! Echt een bloedhekel. Een vreselijke man.

Dacht u daarom aan Vin Diesel om hem te spelen?

Oh nee, daar was toen nog helemaal geen sprake van… Weet je, ik geloof helemaal niet in research. Ik heb er genoeg moeten doen (lacht). Het scenario was op dat vlak duidelijk genoeg. Ik wíst dat Vin een buitengewone acteur was. Dat is trouwens erg interessant aan actiesterren: mensen trekken er vaak hun neus voor op en onderschatten hen gewoonlijk. Dat is gebeurd met Sean Connery, Clint Eastwood… en ook Vin past in dat rijtje. Maar hij is een geweldige acteur. Wat ik niet wist, was hoe charmant hij is. Dat kan geen enkele regisseur uit zijn hoofdrolspeler halen. Dat is er of dat is er niet.

U sprak over de films van Coppola als opera’s; hier had ik het gevoel dat u er een soort circus van wilde maken, met jazzy muziek…

Precies. Het wás ook een circus, en dat bedoel ik niet positief. Het proces verliep buitengewoon chaotisch en op een bepaald moment zijn ze er alle controle over verloren. Dat was niet te wijten aan de rechter. Hij hield de touwtjes stevig in handen, maar desondanks liep het mis. Het was één chaos en dat kon ook niet anders. Om juridische redenen moesten ze alle 20 beklaagden sámen berechten. Dat was de reden waarom ze zelfs de rechtszaal moesten herinrichten. De getuigenbank werd bijvoorbeeld tegenover de jury geplaatst, dat zie je in geen enkele rechtbank.

Hoe heeft u uw muziekkeuze voor de film bepaald?

Muziek in een film is zó buitengewoon belangrijk. Ik heb vijf films gemaakt, waarin helemaal géén muziek te horen is: Dog day afternoon, Network — behalve dan de leader van het nieuws —, The Hill en nog twee andere. Muziek moet een functie hebben; het moet een nieuw personage zijn. Voor Find me Guilty wou ik geen klassieke underscore, wel achtergrondmuziek. Ik vond het bijvoorbeeld aannemelijk dat ze als kinderen naar Louis Prima hebben geluisterd, of naar Frank Sinatra, zeker in New Jersey, waar de hoofdpersonages vandaan komen. Gelukkig luisterden ze wellicht naar dat soort muziek, want als ze naar echte kindermuziek hadden geluisterd, had ik die niet gebruikt. Dat klinkt al snel sentimenteel en banaal. Gelukkig kon ik putten uit de muziek van Louis Prima, waar ik trouwens erg veel van hou. Zo was de cirkel rond.

De muziek klinkt ook erg ironiserend.

Precies! Bijvoorbeeld op het einde, als hij die big fucking hero is, en als ze voor hem juichen en zingen. Maar hij moet wel nog zeventien jaar in de cel doorbrengen…

Hebt ú gejuicht voor de beklaagde?

Oh, natuurlijk wel! Want binnen het kader van dit verhaal ís hij de held, zonder enige twijfel.

Hij blijft ook volhouden: Ik ben geen gangster, ik ben een gag ster, een grappenmaker.

Ja, klopt. Maar hij is natuurlijk wél een gangster (lacht).

En toch sympathiseren we met hen en juichen als zijn maten vrijgesproken worden. Dat is eigen aan deze tijd, denk ik.

Ja, weet ik. En het klopt ook wat je zegt. Eigenlijk is dit soort films erg verontrustend (lacht). Heeft mijn vice president Dick Cheney onlangs niet iemand neergeschoten (lacht)? Wel, da’s toch grappig, ondanks het feit dat neergeschoten worden vreselijk moet zijn. Eigenlijk is ’t ongepast, maar we hebben er zó mee moeten lachen in Amerika. Elke komiek heeft er grappen over gemaakt, de ene na de andere. Het was zo hilarisch!

U zei dat gangsters zich gedragen als filmsterren. Denkt u dat een serie zoals The Sopranos hun gedrag heeft beïnvloed?

Oh ja, zeker weten! Op de Amerikaanse tv bestaat er een reality show rond de Gotti’s. Daarin zijn de twee echte dochters van gangsterkoning John Gotti te zien. Ze lijken wel karikaturen. Neem nu Married to the Mob met Michelle Pfeiffer. Wel, die dochters gedragen zich zoals Michelle Pfeiffer in die film! Ze dragen zelfs dezelfde kleren. Hilarisch! Maar dit geldt niet alleen voor maffiosi, hoor. Politieagenten doen het, buschauffeurs doen het… We beïnvloeden elkaar. Sinds ik mijn eerste politiefilm draaide, draag ik witte sokken. Omdat agenten in New York – om welke reden ook – altijd witte sokken dragen (lacht)! Ik vond dat destijds cool, en ik begon zélf witte sokken te dragen. Tot op vandaag. Ik ben hier vijf dagen. Wel, ik heb vijf paar witte sokken meegebracht (lacht).

Wat was eigenlijk de achtergrond van het proces?

De feiten hebben zich afgespeeld in 1985, 1986. De Rico War, waar ze ’t voortdurend over hebben, is erg interessant. Die heeft specifiek met de maffia te maken. Zoals Brentano het zegt in de film: ‘Drie man samen in een kamer, kan al ’n samenzwering zijn!’ De wet werd ingevoerd, omdat het zo verschrikkelijk moeilijk was om wettelijke bewijzen te vinden. Die gangsters waren immers zó voorzichtig. Heb je ooit Casino gezien, die geweldige film van Martin Scorsese? Daar zit een schitterende scène in, waarin de FBI een liplezer heeft ingehuurd om de maffiosi van op afstand te kunnen gadeslaan en te kunnen ontcijferen wat ze zeggen. Joe Pesci en zijn vriend lopen over straat en praten met elkaar. Dat was puur Rico! Twee kerels, die over straat lopen en gewoon met elkaar praten over eender welk misdrijf, konden opgepakt worden voor samenzwering! Dat moesten ze dus bestrijden.

Hadden ze dan geen echte bewijzen tegen Fat Jack? Want u focust in deze film vooral op onrechtstreekse bewijzen, die niet zo zwaar wegen.

Ze hadden wel degelijk bewijzen. Maar als je een verhaal vertelt dat zich afspeelt gedurende twee jaar, moet je grote sprongen maken. Op het einde zit er een bepaald shot. De dolly met de camera glijdt voorbij twee tafels voor de jury. Daarop liggen massa’s cassettes, banden… boordevol bewijzen. Het openbaar ministerie had die. Het was alleen maar een kwestie van wat de jury geloofde.

Heeft u met deze film ook iets wil zeggen, over hoe entertainment in Amerika het morele beoordelingsvermogen van de mensen heeft beïnvloed? Hoe alles entertainment is geworden?

In zekere zin wel, ja. Het is geen pretje om een film te maken over charmante maffiosi. Dat zíjn ze niet (lacht). Het zijn moordenaars en klootzakken, en bovendien zijn ze vaak nog dom ook. En toch wou ik deze film draaien. Eerst en vooral, omdat ik mij verkneukel als de autoriteiten fout blijken te zijn (lacht). Zoiets spreekt mij meteen aan. En ik kon ook niet begrijpen… Er waren 20 beklaagden, 67 aanklachten, en de jury had amper 14 uur nodig om dat allemaal van tafel te vegen! Hoe was dat mogelijk? Wel, ze hebben zich alléén maar gebaseerd op de persoonlijkheid van Fat Jack! Hij was zó charmant en kon de zaak die het openbaar ministerie dacht te hebben, op heel specifieke punten doorprikken. Neem nu de scène waarin die FBI agent moet getuigen en Jack ‘m vraagt: Hoe wist je dat ’t Italianen waren?

Ziet u de uitkomst van deze zaak als een triomf voor het jurysysteem, of net als een nederlaag?

Ik bekijk nooit iets zwartwit. Jury’s bestaan uit mensen, en alles hangt af van hun temperament en van de omstandigheden. Iedereen, ook ik, was enorm verrast toen O.J. (Simpson) werd vrijgesproken. Maar ik was niet verrast dat overal zwarten op straat kwamen om dat te vieren. Het was net een football match, ik overdrijf niet! Ik liep over Madison Avenue en plotseling ging de kelderdeur van een kruidenierswinkel open. Vier zwarten kwamen schreeuwend naar buiten gestormd! Het was verbazend. In de zwarte wijken werd de hele dag gefeest. Maar dát heeft mij niet verrast, het verdict wel.

Hoe is ’t nu om voor televisie te werken? Want u bent er onlangs naar teruggekeerd.

Ja, maar om twee verschillende redenen. Eerst en vooral omwille van het onderwerp. Ik had Strip Search nooit kunnen maken als een film. Bovendien ben ik verliefd geworden op high definition. Ik mocht draaien op high def, omdat ik dat soort camera’s wou leren kennen. Trouwens, ook Find me Guilty is op high def gedraaid. Niemand weet dat.

Ten slotte: wat denkt u van journalisten?

Ach, er zijn goede en slechte journalisten. Ik ben zeer op mijn hoede voor hen. Daarom zal ik nooit over mijn privéleven praten. Ze hebben er trouwens geen zaken mee. Ik vind dat ik de waarheid tegen mensen moet zeggen. Maar wanneer ik met de verkeerde journalisten in contact kom, heb ik er geen problemen mee om te liegen. Zij gebruiken de informatie immers om een minder eervol doel te bereiken.

En van Clinton?

Een enorme tegenvaller. Toen hij aantrad als president, was hij veelbelovend. Nu niet meer. Eigenlijk is Hillary het echte slachtoffer. Ze is een briljante geest die plots iemand moet spelen die alleen koekjes kan bakken. Tragisch.