Het Grote Offensief 

Na het bioscoopsucces van de oorlogsfilm De Slag om de Schelde keren producent Alain de Levita en regisseur Matthijs van Heijningen jr. terug naar Zeeland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met het docudrama Het Grote Offensief werpen ze een nieuw licht op een vergeten hoofdstuk uit de bevrijding van Nederland. Niet via een klassiek wardrama, maar via een hybride mix van archiefbeelden en niet zo zorgvuldig geregisseerde fictiescènes. Het resultaat is een ambitieuze, soms rauwe geschiedenisles die kijkers dwingt stil te staan bij de verwoestende prijs van strategische keuzes van twee koppige generaals met tegenstrijdige militaire inzichten.

Tussen september en november 1944 veranderde Zeeland in een slagveld. De strijd om de Westerschelde was cruciaal voor de geallieerde opmars richting Duitsland. Maar terwijl Eisenhower (VS) en Montgomery (UK) elkaar beconcurreerden in een strijd van ego’s, liep de Zeeuwse burgerbevolking onnoemlijke schade op en stierven er massaal jonge soldaten.
Dorpen verwoest, polders onder water, duizenden doden. “Als je er een beetje in duikt, zie je hoe verwoestend de oorlog voor de Zeeuwen is geweest,” zegt Van Heijningen daarover. Toch bleef het verhaal decennialang onderbelicht deels door de bescheidenheid van de Zeeuwen zelf, deels doordat de focus in Nederland vaak op andere regio’s lag.

Regisseur Victor D. Ponten (Rabat, Mocro Maffia) maakt met Het Grote Offensief zijn debuut in het oorlogsgenre. De keuze voor een fictieregisseur was bewust: de makers wilden vermijden dat de nagespeelde scènes de sfeer van een brave schooltelevisie zouden krijgen. Dat is maar matig gelukt. De fictie met niet altijd even sterke vertolkingen met bovendien geen correcte linguïstische dictie en juiste accenten door onder meer Martijn Oversteegen als Montgomery, Michael Krass als Eisenhower en Mike Reus als een stereotypische Hitler, is niet afdoende strak geregisseerd en boet daarom in aan geloofwaardig.

De poging om de historische context niet droog of afstandelijk te laten overkomen, is maar partieel gelukt want het geheel komt over als bijna een didactische geschiedenisles voor 16-jarigen en de naakte feiten zijn zo complex dat de kijker na een tijdje compleet verloren loopt in deze strategische loopgraven van Het Grote Offensief. Gelukkig is er de aangename stem van Gijs Scholten van Aschat die als verteller een sobere maar indringende toon aanslaat. De archiefbeelden, vaak schrijnend, worden afgewisseld met dramatische reconstructies die de chaos, arrogantie en complexiteit van het oorlogsfront invoelbaar trachten te maken.

Wie een vervolg verwacht op de knap gemaakte en spannende De Slag om de Schelde met heroïsche soldaten, morele zwart-witcontrasten en sterk cinematografisch spektakel, komt hier ferm bedrogen uit. Het Grote Offensief is, net als De Slag om de Schelde, gemaakt in opdracht van ‘Stichting 80 jaar Vrijheid Zeeland’, maar is iets helemaal anders geworden. Het is eerder een reflectieve, soms ontluisterende kijk op de machtsstrijd binnen het geallieerde kamp, met alle tragische gevolgen van dien.

Deze historische stijlblend suggereert geen eenduidige schuld of heldenrol. Integendeel: Eisenhower en Montgomery worden getoond als mensen met ambities, blunders en politieke agenda’s. Montgomery, volgens De Levita “ijdel en roekeloos”, wilde koste wat het kost als eerste in Berlijn aankomen. Eisenhower had dan weer de drang om Amerika’s leiderschap te bewijzen. Dat hun rivaliteit duizenden levens kostte, maakt Het Grote Offensief pijnlijk duidelijk.

Hoewel het format wellicht niet voor iedereen is – de film is ingewikkeld feitelijk en een geïllustreerde voordracht in oorlogsgeschiedenis op groot scherm – spreekt Het Grote Offensief hopelijk toch ook een jong publiek aan, al hebben we daar wel onze twijfels over. Maar in een tijd waarin oorlog weer dagelijkse realiteit is in Europa, is het zeker een goed idee om jongeren nieuwsgieriger te proberen maken over wat oorlog en zijn onmetelijke gevolgen, precies betekent.

Het Grote Offensief is absoluut geen makkelijke documentaire, maar wellicht wel een noodzakelijke. Geen sentimentele oorlogsfilm, maar een nuchtere, goed gedocumenteerde en wat te educatieve slash over-ingewikkelde-reconstructie van hoe leiderschap en het falen daarvan, concrete, vernietigende gevolgen heeft voor gewone mensen. Het Grote Offensief is visueel fraai, historisch rijk, moreel heel complex en de keuze van de acteurs een slag in het Zeelandse water.

Het Grote Offensief is een sobere didactische geschiedenisfilm die aanzet tot nadenken, maar afstandelijk blijft in zijn vorm en verandert hoegenaamd niets aan het droge imago van het docudrama-genre. Wellicht zullen onze Noorderburen meer kaas hebben gegeten van een dergelijk thema dan de Belgen. Doch wie zich de moeite neemt om zich in deze materie te verdiepen krijgt er een diepmenselijk en hard verhaal voor terug. WO II-historici, onderzoekers of specialisten hebben aan Het Grote Offensief wellicht een vette kluif om zich in vast te bijten.

Genre: docudrama, historisch, oorlog
Jaar: 2025
Regisseur: Victor D. Ponten
Cast: Martijn Oversteegen, Michael Krass, Mike Reus, Gijs Scholten van Aschat
Land: Nederland
Speelduur: 98 minuten