Heldin 

Er zijn momenteel ernstige problemen in de ziekenzorg. Het lijdt onder meer aan chronische personeelsonderbezetting. Verpleegkundigen klagen bovendien over een onhoudbare werklast – te veel overuren, te weinig rust – wat resulteert in een hoge mate van fysieke, emotionele en mentale uitputting, wat op zich leidt tot een hoog ziekteverzuim en dito overloop naar andere jobs. Bovendien heerst er veel frustratie door overbodig papierwerk, registratiedruk, onvoldoende samenwerking en weinig waardering van leidinggevenden.

Het gevolg is niet alleen nefast voor het personeel, maar zeker ook voor de patiënten die te maken krijgen met gebrekkige zorgkwaliteit, langere wachttijden voor bepaalde onderzoeken, minder communicatie, te weinig uitleg, minimale opvolging en fel verminderde aandacht voor psychosociale aspecten van hun ziekte. Onder andere gezondheidsongelijkheid, uitstelgedrag, financiële druk en een verontrustend dalend vertrouwen in zorgverleners en het systeem tout court, zijn maar enkele causale doch heel schrijnende pijnpunten van de mank lopende situatie.

De Zwitsers-Italiaanse scenariste en regisseuse Petra Biondina Volpe (Die göttliche Ordnung, Traumland) legt in Heldin de vinger direct op de wonde van dit maatschappelijk probleem. Ze pakt het publiek van bij de openingsscène bij het nekvel en laat aan de zijde van verpleegster Floria, een volledige nachtshift meedraaien in een ziekenhuis. De filmmaakster laat de kijker geen afstand nemen want je beleeft de hele dienst mee, met alle frustratie, stress en kleine momenten van menselijkheid die daarin schuilgaan.

Straffer en indringender dan op deze rechttoe, rechtaan manier kan men de volle omvang van het drama dat voornamelijk de verpleegkundigen en de ziekenhuispatiënten treft en waar politiek verantwoordelijken voor wegkijken of schouderophalend negeren, nauwelijks tonen. Daarnaast of eerder simultaan daarmee schetst Volpe een indringend beeld van een sector die kreunt onder structurele overbelasting.

Floria (Leonie Benesch) werkt als verpleegster op de chirurgische afdeling van een ziekenhuis. Wanneer ze aan haar avonddienst begint, hoort ze dat een collega is uitgevallen. Nu moet ze samen met beroepsgenoot Bea (Sonja Riesen) en een leerling-verpleegkundige, 26 patiënten verzorgen. Een zieke moet snel naar de OK (operatiekamer) worden gebracht, een vrouw klaagt op de corridor dat haar infuus al lang vervangen had moeten worden. Bejaarde Leu (Urs Bihler) wacht al de hele dag op de arts die eindelijk zou komen om hem de onderzoeksresultaten mee te delen.

Floria begint haar ronde van kamer tot kamer, begroet de patiënten vriendelijk, meet hun bloeddruk, zuurstofgehalte en vervangt baxters en infusies. Steeds komt er iets tussen: ze moet de telefoon opnemen, geopereerde patiënten ophalen, wachtende familieleden geruststellen. In deze hectiek maakt ze een fout. Maar de nacht heeft nog meer drama’s voor haar in petto.

Hoewel de film is gesitueerd in een Zwitsers hospitaal, behoort een avonddienst zoals Floria die beleeft, tot de dagelijkse universele realiteit van alle zorginstellingen waar ook in Europa (of misschien wel wereldwijd?). Volpe liet zich inspireren door het boek Unser Beruf ist nicht das Problem – es sind die Umstände van de in Duitsland werkende verpleegkundige Madeline Calvelage. De regisseuse vertrouwt volkomen terecht op de sterke spanning die een dergelijke dienst tot een drama maakt en hecht daarbij veel belang aan authenticiteit. Een verpleegkundige begeleidde de opnames als adviseur. Hoofdrolspeelster Leonie Benesch liep, om zich op haar rol voor te bereiden, trouwens een lange tijd stage in een ziekenhuis.

Wat deze aangrijpende film onderscheidt van een documentaire, is het subjectieve perspectief dat toebehoort aan het personage van Leonie Benesch. Als Floria draagt de actrice de film emotioneel volledig, zij is degene die zich verantwoordelijk voelt. Benesch die we ons beslist nog herinneren van haar uitstekende prestatie als leerkracht in Das Lehrerzimmer en als tolk in September 5, speelt volledig ingetogen, maar al in de geconcentreerde manier waarop Floria een spuit voorbereidt, verraadt een nauwelijks zichtbaar, maar voelbaar trillen van haar vingers, onder welke tijdsdruk ze staat. Want ze wordt op meerdere plekken tegelijk dringend nodig geacht. Ze houdt het systeem draaiende door prioriteiten te stellen, te accepteren dat ze zich hier en daar moet vertragen en te weten dat ze niet alle patiënten zo goed kan verzorgen als haar eigen beroepsopvatting voorschrijft.

Een krachtig, metaforisch beeld voor de overbelasting is de scène waarin ze ’s nachts in het struikgewas voor het ziekenhuis naar een impulsief weggegooide en heel dure polshorloge zoekt nadat ze een verschrikkelijk arrogante patiënt verbaal op zijn plaats heeft gezet. Een tastbare weergave voor de uitputting en het verlies van controle.

Het publiek kijkt ook naar Floria vanuit het perspectief van verschillende patiënten. Sommigen voelen instinctief aan dat ze haar niet te lang moeten ophouden. Ze is zakelijk, maar toch benaderbaar. Wanneer een dementerende patiënte in grote onrust het bed wil verlaten, zingt ze samen met haar meerdere coupletten van het liedje Der Mond ist aufgegangen. Dat duurt slechts enkele minuten, maar het effect op de paniekerige patiënte, is verbluffend.

Floria vindt als het ware ‘en passant’ hier en daar troostende woorden en blijft een menselijk aanspreekpunt. Niet iedereen voelt zich zo verantwoordelijk voor de patiënten als zij, zoals blijkt uit een scène waarin ze een arts aanspreekt die de bezorgde mijnheer Leu negeert. Tijdens deze avonddienst gebeuren er ernstige dingen die Floria doen twijfelen aan haar geschiktheid en kracht en die haar in tranen doen uitbarsten.

Het is te danken aan de geweldige vertolking van Benesch en Volpe’s zorgvuldige, gevoelige en onverbloemde regie dat dit dramatisch verhaal dat rechtstreeks uit het leven is gegrepen, zo diep weet te raken en blijft nazinderen. De song Hope There’s Someone, door Anohni geschreven en op zijn/haar typisch pakkende manier gezongen, zorgt bovendien voor een hartverscheurend en metaforisch (bus)-einde. Heldin is niet alleen een aanklacht tegen het falende zorgsysteem, maar ook een eerzame ode aan iedereen die het ondanks alles draaiende houdt.

Genre: drama
Jaar: 2025
Regisseur: Petra Biondina Volpe
Cast: Leonie Benesch, Sonja Riesen, Urs Bihler, Albana Agaj, Margherita Schoch
Land: Zwitserland, Duitsland
Speelduur: 92 minuten