Tijdens de 52ste editie van het gerenommeerde Film Fest Gent rolt men dit jaar de rode loper uit voor de getalenteerde actrice Theresa Russell. Het zal grotendeels ‘haar’ festival zijn want zij is dit jaar niet alleen ‘Guest of Honor’, maar ook de voorzitter van de Internationale Jury van het twaalfdaagse filmfeest (van 8 tot en met 19 oktober). Bovendien worden er ook een aantal films geprojecteerd in het hommageprogramma dat volledig is gewijd aan de carrière van haar wijlen-echtgenoot Nicolas Roeg, waar zij beslist ook haar steentje heeft toe bijgedragen en bovendien zal ze ook worden geëerd met een Joseph Plateau Award voor haar unieke bijdrage aan de filmgeschiedenis. Gebeurtenissen om zeker naar uit te kijken.
Wie Theresa Russell zegt, denkt echter niet meteen aan Hollywood-glamour of enorme kassuccessen, maar aan een actrice die haar carrière koppelde aan risico’s, experimenten, radicale en complexe rollen. In oktober staat ze meer dan terecht in de schijnwerpers van Film Fest Gent. Een passend moment dus om terug te blikken op een fascinerende loopbaan die nooit de makkelijkste weg bewandelde.
Russell is op 20 maart 1957 geboren in San Diego en groeide op in Burbank, dichtbij de filmstudio’s van Los Angeles. Al op jonge leeftijd moest ze haar plan trekken: modelleren vanaf haar twaalfde, schoolverlaten op haar zestiende en uiteindelijk terechtkomen bij het befaamde Lee Strasberg Theatre Institute.
Haar debuut kwam er in 1976, onder de vleugels van niemand minder dan de gereputeerde Elia Kazan, die haar naast mannelijke A-listers als Robert De Niro, Tony Curtis en Robert Mitchem castte in The Last Tycoon waarin F. Scott Fitzgeralds beroemde roman tot leven komt in een verhaal over een filmproducent die zichzelf langzaam doodwerkt. Twee jaar later was ze Dustin Hoffman antagoniste in Straight Time, een rauw psychologisch gevangenis- en misdaaddrama in een co-regie van Dustin Hoffman en Ulu Grosbard, dat meteen haar talent voor complex en weerbarstig acteerwerk uitgebreid illustreerde.
Het keer- en scharnierpunt in haar carrière kwam er toen ze Nicolas Roeg ontmoette. De Britse regisseur, bekend om zijn fragmentarische vertelstijl en visuele bravoure, maakte van Russell zijn muze. Ze huwden op 2 februari 1986, kregen twee zoons (acteur en scenarist Maximillion en producer, cameraman en scenarist Statten) en bleven zowel artistiek als privé een uniek duo tot aan Roegs dood. Samen draaiden ze zes films, vaak controversieel en altijd gedurfd.
Bad Timing: A Sensual Obsession (1980) was een erotische nachtmerrie die destijds voor groot schandaal zorgde, maar vandaag geldt als een meesterlijk psychologisch drama. In Insignificance (1985) kroop Russell in de huid van een fictieve Marilyn Monroe, een prestatie die zowel glamoureus als breekbaar was. Track 29 (1988) en Cold Heaven (1991) bevestigden haar reputatie als actrice die personages met morele ambiguïteit en emotionele rafelranden tot leven brengt. Deze vier door haar toenmalige echtgenoot geregisseerde films, worden onder meer ook vertoond in Nicolas Roegs retrospectieve tijdens het Film Fest Gent. Hun artistieke samenwerking leverde parels op die de dag van vandaag nog altijd worden besproken in filmcolleges en cinefiele kringen.
Naast haar sterke acteerprestaties bij Roeg zocht Russell telkens opnieuw de rand op. In Black Widow van klasbak Bob Rafelson uit 1987 toonde ze zich naast Debra Winger een even elegante als gevaarlijke femme fatale. Met Ken Russell werkte ze aan het expliciete en omstreden Whore (1991), waarin ze met lef en realisme de wereld van prostitutie belichaamde. Ook Steven Soderbergh (Kafka,1991), John McNaughton (Wild Things,1998) , Henry Bean (The Believer, 2001) en James Westby (Rid of Me, 2011) hebben haar veelzijdigheid perfect weten te belichten.
Dat ze nooit uitgroeide tot een mainstreamster heeft minder te maken met gebrek aan talent dan met haar keuzes: Russell koos vastberaden altijd voor onconventionele projecten die het publiek uitdaagden en dat siert haar tot op vandaag nog altijd. Daarmee werd ze een actrice die critici bewonderden en die in cinefiele kringen een trouwe aanhang verwierf, maar die buiten dat circuit vaak onder de radar bleef.
De grote beeldjes en gereputeerde fonkel-awards bleven uit, maar erkenning kreeg ze wel. Voor Track 29 van Nicolas Roeg – ook te zien tijdens FFGent – won ze in 1988 de prijs voor Beste Actrice op Mystfest in Italië. Op het Golden Reel International Film Festival ontving ze in 2008 de prijs voor Beste actrice voor haar prestatie in de actievolle western Chinaman’s Chance: America’s Other Slaves. In 2009 werd ze op Method Fest onderscheiden voor haar rol in de huid van Louise in Becky Smits donkere teenromcom 16 to Life. Daarnaast werd ze door de National Association of Theatre Owners ooit uitgeroepen tot ‘Star of Tomorrow’ en door Empire Magazine was ze een van ‘100 sexiest stars in film history’. Niet de glitter van Oscars, maar wel bewijzen dat haar vakmanschap en lef in filmkringen op waarde werden geschat.
Theresa Russell zal misschien nooit in hetzelfde rijtje belanden als de grote Hollywooddiva’s van de jaren ’80 en ’90, maar haar bijdrage aan de filmgeschiedenis is niet minder waardevol. Ze is de belichaming van een andere traditie: die van actrices die durven verdwalen in psychologische doolhoven, die taboes niet schuwen en die de camera uitdagen in plaats van behagen.
Voor het Film Fest Gent is haar komst meer dan symbolisch. Russell vertegenwoordigt een cinema die weigert platgetreden paden te volgen: eigenzinnig, compromisloos en altijd grensverleggend. Het festival zet haar dan ook meer dan terecht in de kijker met de nodige egards van een rasecht indie-icoon met artistieke integriteit.
En met haar juryvoorzitterschap wordt ze niet alleen gevierd om haar verleden, maar ook om haar blijvende relevantie. Russell toont dat film meer kan zijn dan een vehikel voor roem: het kan een spiegel zijn voor de rafelranden van de menselijke ziel. En dat is nu precies wat haar werk onvergetelijk maakt.
THE LONG WALK
Les Tourmentés
Caravaggio
Connemara
