Tekst: Cis Bierinckx
Zelf wanneer het thema aanspreekt legt men tijdens een festival meestal een film van 14 uur aan de zijde. Zo geschiedde me tijdens de Berlinale. Toch bij de Viennale raapte ik de moed bij elkaar en maakte ik gelukkig plaats in mijn agenda om me onder te dompelen in de handel en wandel van de internationale tentoonstellingsmastodont Documenta in Kassel. In Exergue – on Documenta 14 volgt de Griekse cineast Dimitris Athirdis artistiek directeur Adam Szymczyk en zijn groep co-curatoren op de voet in aanloop naar en tijdens de 5-jaarlijkse megatentoonstelling. Dit mag klinken alsof het uitsluitend een document voor ingewijden is. Wonderwel is het meer en lukt Athirdis erin om je als kijker mee te slepen in een bijna thrillerachtige plot van vooruitstrevende ideologieën en idealen, die botsen met de geijkte principes van (Duitse) cultuurinstituten, een budgetdans, weerbarstige politieke machtspelletjes, corporatieve sponsering en de kunstmarkt op zich. Net als bij Frederick Wiseman zit de camera dicht op de hoofdpersoon en zijn medewerkers en pelt de cineast, in 14 hoofdstukken, laagje per laagje de complexiteit, paradoxen en intriges, die verbonden zijn aan zulke groots opgezette evenementen, af. Szymczyk trachtte en slaagde erin om Documenta te herdefiniëren, te bevragen en mentaal te verruimen in een periode waarin de wereld eveneens doorheen turbulente tijden baadde. Maar helaas botste zijn idealen met onafwendbare realiteiten. Athirdis’ documentaire is een levendig, boeiend, bijwijlen beklemmend en significant tijdsdocument dat, in tijden waarin extreemrechts verder opmarcheert, galmt, de nodige vragen stelt en doet nadenken.
De wereldwijd gerespecteerde Roemeense cineast Adrei Ujica, die samen met de scherpzinnige filmtheoreticus en -maker Harun Farocki, in het bijzondere analytische filmessay over geschiedenis als een mediaspektakel Videogrammen einer Revolution (1992) realiseerde, zet in TWST-Things We Said Today de New Yorkse zomer van 1965 centraal. Een tijdsmoment waarin de Beatles voor een tweede maal New York aandeden, in het Warwick Hotel verbleven en een legendarisch concert in de honkbalarena Shea Stadion gaven, er in Watts (LA) zware rellen uitbraken als gevolg van onrechtvaardig politieoptreden en de ongelijke behandeling van Afro-Amerikanen op vlak van huisvesting, arbeid en onderwijs, en in Queens’ Flushing Meadows Park de Wereldexpo grote massa’s trok. Op basis van unieke found footage, geluidsopnames van het populaire radiostation WMCA en een vlijmscherpe montage van beeld en geluid brengt Ujica drievoudig massahysterie in beeld. Samen resulteert dit in een opmerkelijke momentopname en stadsfilm. Spijtig dat de aan de authentieke beelden toegevoegde animatie en het ingelast narratief afbreuk doen aan het geheel. Waarom Ujica zo nodig de getekende zoon van een beroemde WMCA-DJ en een stel met enerverende stemmen sprekende meisjes toevoegt aan het fantastisch beeldmateriaal is vreemd. Hier en daar contextualiseren ze wel de opeenvolgende filmfragmenten, maar toch blijft het een ietwat geforceerde artistieke ingreep. Dat het destijds problematisch Belgisch paviljoen in TWST-Things We Said Today even gloort is een aardig meepakkertje en zet aan om meer info in te winnen over de hieraan gepaarde absurditeit.
In Janet Planet, het debuut van Pullitzer prijswinnares Annie Baker, zijn er geen hysterie noch emotionele uitbarstingen terug te vinden. Zowel de acupuncturist en alleenstaande moeder (Julianne Nicholson) als haar 17-jarige dochter (Zoe Ziegler) voelen zich aan de kant gezet, alleen en ongelukkig. De moeder valt steeds op de verkeerde mannen, of haalt een vriendin in huis, maar die verdwijnen even snel als ze komen. De dochter leeft sterk in een eigen wereld. Baker bouwt hun wereld op met ingetogen, spaarzame dialogen en stiltes terwijl het ritme van de film, de voortreffelijke, veelal statische, cameravoering en kadrering perfect bijdragen aan het gevoel en toon van de vertelling. Daarbij haalt het moeder-dochter-verhaal eveneens kracht uit de puike en pakkende vertolking van alle karakters. Janet Planet overhaast zich nooit en sleept je voortreffelijk mee in de kleine zomerse wereld van twee ordinaire mensen. Kortom bescheiden, gevoelige en nederige cinema voor een groot scherm die uitwijst dat de Independent American Cinema nog steeds leeft.
De weidse Gobiwoestijn en de aanpalende afgeleefde industriestad vormen een uitzonderlijke en fascinerende achtergrond in de Chinese film Gou zhen (Black Dog). De eens gevierde popster Lang wordt vroegtijdig uit de gevangenis ontslagen en keert terug naar de ooit cultureel en industrieel florerende stad waar hij woonde. Niets is noch wat het was, zwerfhonden hebben de stad overgenomen en luidsprekers waarschuwen de handvol inwoners over het gevaar van hondsdolheid en de nakende Olympische spelen in Peking. Stilzwijgend, als Clint Eastwood bij Sergio Leone, tracht Lang een nieuw en goedaardig leven op te bouwen, zoekt langzaam terug contact op met zijn alcoholzuchtig vader, die zich in een vervallen zoo heeft teruggetrokken, wordt fysisch en psychisch geconfronteerd met zijn verleden en gedwongen om honden te vangen. Regisseur Guan Hu bouwt zijn film als een pseudo neo-western op (inclusief tumbleweed en magistraal grootbeeldformaat). Gelukkig sijpelt er meer doorheen deze voortreffelijk gefilmde en stemmingsvolle film, en toont hij aan hoe de Chinese drang naar economische bloei en vooruitgang zijn eigen bevolking meedogenloos ontziet en hen dwingt te wijken voor hun toekomstideologie. Lang is in hun ogen ook niet meer dan een inferieure straathond. Maar hij bijt van zich af, bevriend zich tegen alle regels in met een zwarte zwerfhond, en rijdt op het einde met een puppy de horizon tegemoet. Dat Hu met deze sterk absurde, vitale commentaar en desolate visie op de Chinese maatschappij de Certain Regard prijs ontving is, zelfs ondanks het feelgood gehalte naar het einde toe, gerechtvaardigd.
De intussen in ballingschap levende Iraanse cineast Mohammad Rasoulof buigt niet voor alle mogelijke politieke druk. Zijn Daneh anjeer moghadas (The seed of the Sacred Fig) is een schokkende en naar de keel grijpende kroniek over hypocrisie en paranoia. Alles in het gezin van de ambitieuze rechter Iman verloopt vlekkeloos tot het moment dat er straatonrusten en -protesten in Teheran uitbreken. Zijn twee jonge dochters staan achter de idealen van de actievoerders en zorgen ervoor dat de huisvrede versplintert. Alles komt tot een meedogenloze climax wanneer Iman, die intussen onschuldige protesteerders in snelrecht bestraft, zijn revolver in huis kwijtraakt. Hij zet zowel vrouw als zijn dochters onder verdenking. Om zijn eigen professioneel hachje te redden laat hij hen eerst een voor een door een dubieuze en aan het regime gelinkte psychiater ondervragen. Wanneer dit tot niets leidt neemt hij hen onder het mom van een gezellige familievakantie mee naar een afgelegen familiehuis. Daar slaan zijn stoppen volledig door en vangt hij aan zijn eigen familie te terroriseren om hen tot bekentenis te dwingen. Meer kan ik niet verklappen over deze onthutsende maar noodzakelijke en niets verhullende film. Na de eindgeneriek is de zaal stil en hoor je zelfs niemand slikken of fluisteren. Rosoulof’s Daneh anjeer moghadas is dwingende cinema met een grote urgentie.
