Eden 

De Amerikaanse acteur, scenarist, producer, veelzijdig regisseur en tweevoudig Oscar-winnaar Ron Howard, is na drie documentaires: Thirteen Survivals, over de waargebeurde en memorabele reddingsmissie in Thailand waar een groep jongens en hun voetbalcoach vastzitten in een stelsel van ondergrondse grotten die overstromen. Jim Henson: Idea Man, een inzoom op het leven en werk van de legendarische creator van The Muppets. We Feed People, een kroniek over hoe een non-profitorganisatie naties heropbouwt na een ramp en gezond voedsel biedt aan de getroffenen, nu eindelijk terug met een langspeelfilm met als veelzeggende titel; Eden. Het vertelt een waargebeurd verhaal waarin de naïeve hoop op een utopie botst met de duistere realiteit van de menselijke natuur.

Al in 1929 trekken Dr. Friedrich Ritter en zijn vrouw Dora Strauch naar de Galapagoseilanden, meer bepaald naar Floreana. In hun zelfgekozen ballingschap wil Ritter zijn manifest schrijven, terwijl Dora probeert haar multiple sclerose te genezen door middel van meditatie. Hun eenzaamheid is echter van korte duur. Geïnspireerd door krantenartikelen over de dokter en zijn vrouw besluiten ook Heinz en Margaret Wittmer samen met hun zoon, te emigreren naar het eiland en er hun geluk te beproeven.

De Wittmers ontpoppen zich tot bekwame boeren en jagers en ondanks aanvankelijke scepsis ontwikkelt de relatie tussen de buren zich in eerste instantie relatief positief. Deze fragiele harmonie wordt echter op de proef gesteld wanneer de rijke barones Eloise Bosquet de Wagner Wehrhorn met haar flamboyant gevolg eveneens op het eiland arriveren. Met plannen om een luxe-resort te bouwen, deinst ze nergens voor terug om haar excentrieke levensstijl in stand te houden en haar illusoir doel te bereiken. Hemel, Elysium, Nirvana, paradijs, walhalla, Eden, noem het zoals je wil, maar de Ritters, de Wittmers en de barones zien de Galapagos als hun persoonlijke utopie: een plek waar hun uiteenlopende dromen werkelijkheid moeten worden en hun hoop vervuld zal zijn.

Ron Howard brengt met Eden een avontuurlijk kamerstuk op een eenzaam eiland. De Galapagos zijn daarvoor een haast perfect decor, al is het een pittig detail dat alle opnames plaatsvonden in Australië. Charles Darwin observeerde op de Galapagos de plaatselijke fauna en formuleerde er zijn evolutietheorie. Maar of in de bonte groep bestaande uit Jude Law, Vanessa Kirby, Daniel Brühl, Sydney Sweeney en Ana de Armas uiteindelijk ook ‘de sterkste’ zal overleven of hun zogenaamde dierlijke instincten zullen overstijgen, moet nog blijken. De morele vragen die Ron Howard in zijn versie van een survivalthriller aanstipt, zijn niet nieuw, maar actueler dan ooit. Hoe ver zijn mensen bereid te gaan voor veiligheid, voedsel, controle en macht? Klassieke elementen uit het gevangenendilemma – samenwerking versus verraad – worden behandeld, maar nemen de film niet volledig over.

Jude Law citeert in de gedaante van Dr. Ritter tijdens een creatieve uitbarsting de Duitse filosoof Nietzsche: “democratie, fascisme en oorlog is de natuurlijke en evidente loop der dingen.” Even opvallend als dit citaat zijn de dreigende onweerswolken die zich vlak na de aankomst van de barones boven Galapagos samenpakken. Maar ook als de voorbodes soms wat overdreven zijn, doet dat weinig af aan de impact van Eden. De verhaallijn is voorspelbaar, maar wat de film spannend maakt, is de dynamiek tussen de personages en hun strijd met hun eigen moraal en vooral hoe ze met elkaar omgaan.

Ron Howard neemt met Eden een opmerkelijke wending in zijn carrière: hij verlaat zijn bekende feelgood- en historische cinemapaden en waagt zich aan een donker, scherp survivaldrama in een gedempte, koele visuele stijl die weinig contrast biedt of emotie uitdrukt en die ook wat traag op gang komt. De eerste helft van deze waar gebeurde tragedie is wat slepend en eentonig, waardoor het dramatisch tempo pas echt vanaf het tweede deel op dreef raakt. Bovendien blijven de complexe thematische lagen van kolonialisme, macht en religie grotendeels onderbelicht en klinken sommige dialogen een tikkeltje theatraal en clichématig.

Visueel is Eden wel sterk. Meteen valt op hoe de ervaren D.O.P. Salvatore Totino – die al eerder met Howard werkte in The Da Vinci Code en Inferno – het florarijke eiland bijna als een levend wezen benadert, eerst verleidelijk en idyllisch, maar gaandeweg dreigend, haast vijandig. Totino kiest bewust voor een stijl die de kijker niet comfortabel laat toekijken. Waar we in veel overlevingsdrama’s brede panoramashots krijgen die de grootsheid van de natuur onderstrepen, houdt Eden de lens juist vaak laag, benauwd en dicht op de huid. In het begin is er nog ruimte voor visuele adem: weidse shots van het vulkanische landschap, het licht dansend op de oceaan, een vogel die hoog zweeft boven het zand, kortom het paradijs lonkt. De kleuren zijn in dit deel relatief warm en natuurlijk, wat het contrast met de latere scènes alleen maar versterkt.

Naarmate het verhaal zich ontvouwt en de gemeenschap op Floreana uiteenvalt, verkleint de cameravoering. De beeldcompositie wordt strakker, hoekiger, de horizon verdwijnt vaak uit beeld. Close-ups domineren. Gezichten worden gevangen in schaduwen, kadreringen suggereren isolatie en verdeeldheid. De camera lijkt bij momenten zelf paranoïde: hij observeert en kruipt achter bosjes alsof ook de lens stilaan haar grip op de werkelijkheid verliest. Opvallend daarbij is het beperkte gebruik van beweging. Veel scènes zijn bewust statisch gefilmd. In confrontaties of spanningsmomenten kiest Totino niet voor de klassieke ‘shaky cam’, maar voor verstilling. De dreiging wordt daardoor nog intenser. De compositie maakt slim gebruik van leegte want personages staan vaak alleen in het kader, zelfs als ze omringd zijn door anderen. Dat visueel isolement werkt sterk op het thema door en wordt daarbij enerzijds uitstekend ondersteund en anderzijds functioneel kracht bijgezet door de uitstekende en bijzonder functionele soundtrack van succescomponist Hans Zimmer.

Ook het lichtgebruik draagt bij aan de speciale sfeer. Wat begint in natuurlijk zonlicht evolueert naar harde contrasten en blauwgrijze schaduwtonen. ’s Nachts zijn er scènes waarin slechts één kaars of kampvuur een heel tafereel moet dragen waardoor gezichten half verdwijnen en wantrouwen tastbaar wordt. Eden is geen prent die ruim visueel uitpakt, maar eerder kiest voor het uitdragen van een sluimerende koorts: langzaam opbouwend, bijna klinisch observerend, tot de paniek niet meer te onderdrukken valt.

De heel opvallende ensemblecast vol klinkende namen, zet over de hele lijn een vrij sterke prestatie neer. Op zichzelf zijn de personages wat oppervlakkig uitgewerkt, maar de onderlinge interactie maakt dat ruimschoots goed. Terwijl A-lister Jude Law zoals gewoonlijk solide spel laat zien en Daniel Brühl zijn best doet om zijn personage kracht bij te zetten, stelen toch vooral de actrices de show. Sydney Sweeney (Echo Valley, Madame Web, Reality, Immaculate) als de brave Duitse huisvrouw, blijft qua acteerwerk en karakter – ogenschijnlijk – het meest op de achtergrond. Zoals ook blijkt uit haar vorige films, werkt haar rol het beste als haar personage moet lijden. Vanessa Kirby als Dora Strauch Ritter die onder meer al in Pieces of a Woman, The Son en Napoleon bewees dat ze talent zat heeft en over een blik beschikt die je kippenvel bezorgt, krijgt meer aandacht en speelt de emotionele ontwikkeling van haar personage voortreffelijk. Grote delen van Eden behoren echter toe aan rijzende Cubaanse ster Ana de Armas (Ballerina, Blonde, Knives Out) als de heerlijk overdreven barones met enerverend accent. Haar overacting past perfect bij haar rol en haar plezier in het spel is in elke scène voelbaar.

Ondanks gekende vertelstructuren en de hiervoor opgesomde minpunten, is het vooral de dynamiek van de sterke cast die de film moeiteloos over de twee uur durende speelduur draagt. Chapeau voor Howard die na zo’n lange carrière bewust het risico neemt om zijn comfortzone achter zich te laten, maar toch haalt Eden net niet het niveau van Apollo 13, A Beautiful Mind, Cinderella Man of Frost/Nixon. Toch hoort deze psychologisch-relationele thriller thuis in het rijtje van Howards meest verdienstelijke films.

Genre: thriller, drama, psychologisch
Jaar: 2024
Regisseur: Ron Howard
Cast: Jude Law, Vanessa Kirby, Daniel Brühl, Sydney Sweeney, Ana de Armas
Land: USA
Speelduur: 120 minuten