Cafard is een schitterende animatieprent van de hand- en in een regie van Jan Bultheel. Het verhaal speelt zich af in 1914. Terwijl Jean Mordant in Buenos Aires de wereldtitel worstelen behaalt, wordt zijn dochter Mimi in Oostende aangerand en verkracht door Duitse soldaten. Jean zweert dat hij het onrecht zal wreken. Met zijn trainer Victor en neefje Guido neemt hij dienst bij het prestigieuze ACM-korps (“Autos-Canons-Mitrailleuses”). Omdat de zwaargebouwde pantserwagens in de Vlaamse modder wegzakken, worden ze echter overgeplaatst naar het oostfront. Zeer tegen de zin van Jean, die bericht krijgt dat zijn Mimi zwanger is, begint een dramatische odyssee rond de wereld. In Rusland ondermijnen verveling en wodka het moreel van de troepen.
De pantserwagen wordt Cafard gedoopt; onvernietigbaar als een kakkerlak, maar ook symbool van heimwee en melancholie. Enig lichtpunt voor Jean is Jelena, een Russische verpleegster. Maar ook zij kan niet verhinderen dat hij een moreel dieptepunt bereikt. Na een desastreus afgelopen militaire actie neemt hij wraak en schiet een Duitser lafhartig in de rug. De wraak is bitter. Het romantische 19de-eeuwse wereldbeeld van Jean stort in. Wanneer in oktober 1917 de Russische revolutie losbarst, wordt er gemoord, geplunderd en verkracht. Geconfronteerd met zoveel onrecht raakt de jonge Guido in de ban van het communisme. Onder zijn impuls sluit het ACM een akkoord met de Bolsjewieken en worden de pantsers geruild voor een trein naar het Oosten.
In de wilde natuur van Siberië, Mongolië en China komt Jean terug in het reine met zichzelf. Victor wordt aangevallen door een beer. Aangekomen in Vladivostok wordt zijn arm geamputeerd. Fysiek een wrak en verteerd door wroeging pleegt Victor zelfmoord. Eenmaal in de Verenigde Staten, wacht de ‘Brave Little Belgians’ een heuse triomftocht. Maar vier jaren van ontbering en ellende hebben diepe sporen nagelaten. Jean is vervreemd van zijn communistische neef. En eindelijk nieuws van Mimi: ze blijkt gestorven aan de Spaanse Griep. De verleiding om een nieuw leven op te bouwen met Jelena is groot, maar Jeans keuze is gemaakt: hij keert terug naar de oude wereld om er eindelijk zijn kleinzoon te zien. Een nieuwe mens in een nieuw tijdperk.
De historische gegevens zijn gebaseerd op het boek King Albert’s Heroes van August Thiry en Dirk Van Cleemput. De synopsis: Herfst 1914. De IJzervlakte staat blank, soldaten in de loopgraven. Vierhonderd jonge Belgen komen samen in Parijs. Een elitegroep. Ze gaan aan de slag met pantserauto’s en worden het ACM (“Autos-Canons-Mitrailleuses”). Enkele maanden later merkt een Russische kapitein hen op aan de Frans-Belgische grens: hij onderhandelt met Koning Albert en die schenkt het korps van de pantserauto’s aan de Russische tsaar. Dat is het begin van een onwaarschijnlijke odyssee die de jonge soldaten over de hele wereld brengt. In 1915 en 1916 vechten ze mee in Rusland in het leger van de tsaar en weerstaan ze de barre kou van de Karpaten.
Een jaar later beleven ze de Russische revolutie van op de eerste rij en raken ze betrokken in de burgeroorlog die losbarst na de machtsovername door Lenin en Trotski. Ze bemachtigen een trein, sporen dwars door Siberië naar China en steken van daar in 1918 de Stille Oceaan over naar de Verenigde Staten. Daar worden de vierhonderd soldaten als helden onthaald (King Albert’s Heroes) en mogen ze defileren van San Francisco tot New York. King Albert’s Heroes doet het verhaal van het pantserkorps en vertelt over jonge soldaten zoals de schrijver Marcel Thiry, de worstelkampioen Constant le Marin, de communist Julien Lahaut en vele anderen
De gesneuvelden, de deserteurs, de dronkaards, de zwanzers, de gehuwden. Kleine helden in tijden van oorlog, revolutie en ondergang. Vierhonderd Belgen, driehonderd pagina’s wereldwijd avontuur, honderd pagina’s unieke foto’s door henzelf bewaard. Auteur August Thiry was recensent en journalist voor De Morgen en De Standaard. Hij schreef romans, novelles en reisboeken en het non-fictiewerk Reizigers Door De Grote Oorlog (2008). De andere auteur Dirk Van Cleemput is germanist. Hij werkte mee aan de verzamelbundel Potemkinse Dorpen en deed research en redactiewerk voor Reizigers Door De Grote Oorlog.
Jan Bultheel : “Had je me een aantal jaar geleden gezegd dat ik ooit een animatielangspeelfilm zou maken in Vlaanderen, dan had ik je vierkant uitgelachen. Dergelijke onderneming is zo gigantisch groot, de nodige middelen zo gargantuesk en de kans dat dit ooit zou gebeuren zo miniem dat het wel altijd een verre droom zou blijven. Wel nee, ik had het duidelijk fout. Tijden veranderen soms verbazend snel! Met de nodige dosis out-of-the-box-thinking hebben we een originele en eigenzinnige workflow opgezet. De combinatie van acteurs, mocap-technologie, eenvoudige low-poly models, een pop-up studio, een goed snuifje jong talent en heel wat gezond verstand maakt dat we met een minimaal budget een langspeelfilm met internationale ambitie hebben kunnen produceren.”
Er zijn drie redenen waarom Bultheel deze film heel graag wou maken. De eerste is de inhoudelijke uitdaging. Een beklijvend en existentieel verhaal. Een dramatisch en empathisch hoofdpersonage midden in een scharniermoment in de geschiedenis van Europa die nu nog – honderd jaar na datum – ons collectief wereldbeeld tekent. Die Eerste Wereldoorlog is de aanzet van een maatschappelijke, maar ook van een geestelijke revolutie geweest die nu nog steeds ons leven bepaalt in politieke, sociaaleconomische en filosofische zin. Het ongelooflijke verhaal van de eerste pantserdivisie ter wereld: het ACM-corps van het Belgische leger, dat glunderend en blinkend van ambitie ten oorlog trekt en vier jaar later met de staart tussen de benen en het schaamrood op de wangen naar het moederland terugkeert, is een prachtige metafoor om de ondergang te illustreren van het naïeve geloof in een schitterend voorgespiegelde toekomst. En is nu, honderd jaar later, nog steeds relevant. Nog steeds worden oorlogen gevoerd in alle uithoeken van de wereld waarbij extreme ideologieën blinde gehoorzaamheid eisen, waarbij mensen zinloos geofferd worden voor absurde doelen, waar de waarde van een mensenleven niet geteld wordt.
Ten tweede is Cafard een artistieke uitdaging om U tegen te zeggen. Maar de beperking die we onszelf hebben opgelegd, is natuurlijk ook de grote troef van het project. We waren op zoek naar een nieuwe artistieke vorm, een nieuwe manier van animatiefilm maken. Cafard is in wezen een acteursfilm. Werken met echte acteurs, met archaïsche taal en dramatische dialogen. Samen met de acteurs scènes opbouwen en dramaturgische spanningsbogen plaatsen. De werkmethode is niet verschillend van die in het theater. Daarom dat ik ook geen storyboard heb gemaakt. Ik wilde geen keurslijf creëren waarin de acteurs timeslots invullen. Alle verdere cinematografische afhandeling van de scènes stond in functie van dit acteursspel en niet omgekeerd. En verder bleef het natuurlijk een puur genot om aan iedere scène een specifieke artistieke laag toe te voegen. Het uitpuren van de compositie, het zoeken naar de juiste kleur, het perfecte kader en de adequate camerabewegingen. Originele grafische oplossingen vinden voor cinematografische problemen die door anderen al vele keren zijn opgelost, maar dan met andere middelen. Maar dat is zelfs geen issue. Het plezier is volledig mijnerzijds.
De derde reden waarom ik graag deze film wou maken is om te bewijzen dat het effectief kan. Dat het mogelijk is om als kleine regio in een klein land toch een betekenisvolle bijdrage te leveren aan een Europese animatiefilmscene. Om nu net niet deel te nemen aan de absurde ratrace om met steeds meer middelen, steeds complexere animatiefilms te maken met steeds ingewikkelder technisch stunt- en vliegwerk. Kortom: back to basics. En willens nillens sluiten we zo perfect aan bij een ’nouvelle vague’ binnen het Europese circuit van interessante animatie-auteursfilms voor volwassenen, dixit Bultheel.
Mocap of Motion Capture bestaat al vrij lang. Grote Hollywood-producties, zoals Avatar, Lord Of The Rings en Planet Of The Apes, hebben er al op briljante wijze gebruik van gemaakt. De beschikbaarheid van steeds snellere computers, massale data- opslag en goedkopere software maakt dat mocap nu ook binnen het bereik ligt van mindere goden. De acteurs spelen een intensieve rol in het maakproces. Hun bewegingen en mimiek wordt door middel van de animatietechnieken ‘motion capture’ en ‘facial tracking’ overgezet op de animatiefiguren.
De acteurs krijgen een bodysuit waar reflecterende markers op zitten. De studio is uitgerust met tientallen camera’s die infrarood licht uitsturen en de reflectie ervan op de markers detecteren. Doordat verschillende camera’s dezelfde markers capteren kan de computer de exacte plaats van de markers in de fysieke ruimte berekenen. Op die manier wordt de beweging van de acteur geregistreerd en getransponeerd in een virtuele computerruimte. Het is pas achteraf dat de animatiefiguur over de beweging van de acteur heen wordt gezet. Wat nu toelaat aan de regisseur om decor en licht te plaatsen in functie van de scène en vooral om de camera en de montage af te werken in functie van het dramatische spel van de acteur. Omdat er tijdens de opnames geen decorstukken, wardrobe of make-up, licht of camera aanwezig zijn op de set, kunnen de acteurs zich volledig concentreren op de dramatische inhoud van de scène. Onnodig wellicht om te onderstrepen dat tijdens de Cafard-opnames de inleving van de acteurs in hun personage, spanningen opleverde. Deze intense momenten, daar draait deze film om.
De acteurs die deel uitmaken van de uitstekende ensemblecast zijn onder meer: Wim Willaert (Offline, Eigen Kweek) die het hoofdpersonage van Jean Mordant realistisch invult en Sebastien Dewaele (Eigen Kweek) als zijn trainer Victor. Zij worden op onnavolgbare wijze bijgestaan door Dinara Drukarova (Amour van Michael Haneke), Maarten Thomas Ketels (Groenten Uit Balen, De Rodenburgs) en Benoît Gob (In Spite Of Wishing And Wanting, Opale Plage) die de bijrollen overtuigend vertolken.
Filmmaker Jan Bultheel werkte meer dan 16 jaar als regisseur en producer van voornamelijk commercials in z’n eigen productiemaatschappij Pix And Motiondie hem internationale faam (en tal van prijzen) opleverde. Hij realiseerde onder meer ook videoclips voor Arno, Vaya con Dios en Channel Zero. In 2013 richtte hij TONDO-films op samen met producente Arielle Sleutel. Jan is tevens gekend van de Ketnet-serie Hareport, de kortfilms Ricky & Ronny, Diana en Flamma Flamma én als animator van Jan Zonder Vrees, Quick En Flupke en Yakari.
Last but not least vermelden we nog dat de fantastische soundtrack van Cafard werd gecomponeerd door Hans Helewaut, gedelegeerd bestuurder bij Sabam en bestuurder van GALM (de belangenvereniging voor auteurs en componisten van lichte muziek). Hij is tevens medestichter van Music And Sound Design Asc dat geleidelijk is uitgegroeid tot een van de grootste postproductiehuizen voor audio en muziek in België en dat in 2007 wordt omgedoopt tot Sonicville.
Hij componeert muziek voor reclamespots, documentaires, televisie (Tussen Hemel En Aarde), animatie- en fictiefilms (Koning Van De Wereld, De Gek Op De Heuvel, De Zusjes Kriegel, Altijd Zomer). Hans is ook de broer van Els Helewaut met wie hij destijds de Brugse groep Elisa Waut vormde en een tamelijk lange en vruchtbare carrière beleefde met smaakvolle, hitgevoelige en beleefde popmuziek.
Toegegeven de personages zien er soms wat hoekig uit – dus niet te vergelijken met de afgeronde tekenstijl die Ari Folman hanteerde in Waltz With Bashir – doch dit is een artistiek-esthetisch verantwoorde keuze van Bultheel. Minpuntjes zijn echter wel dat sommige zaken hier en daar wat gefictionaliseerd zijn zoals het hoofdpersonage dat in werkelijk Henri Herd ofte Constant-le-Marin heette en de setting die werd verplaatst van Luik naar Oostende. Bovendien zijn de dialogen (ingesproken in het gezapig Oostende-dialect) niet echt in overeenstemming zijn met de (psychologisch en sociaal) ‘uitgetekende’ karakters en dat komt af en toe wat gekunsteld over, maar kom we gaan de muggenzifter niet uithangen want uiteindelijk neemt dit toch weinig af aan de globale kwaliteit en de nadrukkelijke meerwaarde van deze Cafard.
