Icíar Bollaín Pérez-Mínguez zoals haar volledige naam luidt, is samen met haar tweelingzus geboren in Madrid op 12 juni 1967. Haar vader was een aeronautisch ingenieur en haar moeder een muzieklerares. Ze groeide op in een liberaal gezinde omgeving waar iedereen de kans kreeg om zijn eigen ‘ding’ te doen. Zowel Icíar als haar tweelingzusje Marina toonden al vrij jong interesse voor kunsten. Maria koos voor een carrière als operazangeres en Icíar voelde zich sterk aangetrokken tot de filmwereld. En kijk, ze was amper veertien toen ze werd gecast in Victor Erice’s pareltje El Sur uit 1963. Ondertussen groeide ze uit tot een gerespecteerde actrice die al tal van belangrijke rollen vertolkte in een reeks uitstekende films zoals Sublet, Malaventura, El Mejor de los Tiempos en Land and Freedom van Ken Loach.
Ze heeft ook al zeven langspeelfilms geregisseerd waaronder drie naar een scenario van haar partner Paul Laverty die je wel kent als de vaste scenarist van Ken Loach. Bollaíns films rijfden al een pak prijzen binnen waaronder een La Semaine de la Critique-Grand Prix in Cannes voor Flores de Otro Mundo, zeven Goya’s (de Spaanse Oscar) voor Te Doy mis Ojos en was Tambien la Lluvia in 2010 de Spaanse inzending voor de Oscar voor de Beste niet-Engelstalige film. Als geloofsbrieven kan dit beslist tellen!
In El Olivio, winnaar van de publieksprijs op het Brussels Film Festival, draait alles om Alma, een jonge geëngageerde vrouw die de olijfboomgaard overneemt van haar grootvader die zijn ziel verloor toen hij zijn duizendjaar oude olijfboom noodgedwongen moest verkopen. Voor het heil van zijn zonen dan nog die met de opbrengst een strandrestaurant gingen uitbaten. Een zaak die nu staat te verkommeren. De oude man verzeilt in een depressie en Alma wil alles doen om haar lieve opa met wie ze een hechte band heeft, op te monteren. Ze besluit daarom de unieke boom op te sporen en hem terug naar Spanje te brengen. Haar enthousiaste tocht brengt haar naar Duitsland, het hart van het kapitalisme, waar ze een strijd van David tegen Goliath aanvat.
Fast Forward-redacteur Marc Bussens kreeg destijds de vraag of hij met de sterk geëngageerde en bijzonder sympathieke Spaanse filmmaker Icíar Bollaín, een gesprek wilde over onder meer haar El Olivio, geef toe: an offer you can’t reufse.
Het scenario van El Olivio is geschreven door Paul Laverty, je levenspartner en tevens vaste scenarist van Ken Loach, maar waar komt het basisidee van de film eigenlijk vandaan? Ken jij Paul toevallig en/of zijn manier van werken?
Icíar Bollaín: Een beetje wel, want ik heb hem al enkele keren ontmoet. We hebben elkaar nog gesproken in Cannes naar aanleiding van zijn samenwerking met Ken Loach voor de verfilming van zijn scenario van Gouden Palm-winnaar I, Daniel Blake. Voilà, dan weet je allicht dat Paul doorgaans vertrekt van een krantenartikel waarin gewag wordt gemaakt van een ‘real life’-anekdote die hem om de een of andere reden fel aanspreekt.
Voor El Olivio was dan niet anders. Hij had een artikel gelezen waarin wordt beschreven hoe men in de Spaanse provincie Castellon een eeuwenoude olijfboom uit de grond haalde omdat een privéfirma de boom had opgekocht om nota bene te fungeren als propaganda-illustratie, stel je voor. Paul was daardoor enorm gechoqueerd en wou met dit flagrant gegeven iets waardevol doen, zoals er bijvoorbeeld een scenario rond opbouwen (lacht). Hij heeft zich verder verdiept in het verhaal en kwam tot de vaststelling dat in veel landen waar olijfbomen een wezenlijk onderdeel zijn van het natuurlijk landschap, ‘geklasseerd’ staan als beschermd patrimonium. Het eeuwenoude straatbeeld mag daar – en terecht – onder geen enkel beding worden geschonden. In Spanje is het blijkbaar wél toegelaten om oude bomen voor handel of andere specifieke, zelfs privé-doelen te verplanten. Toen hij dit vernam, was hij zo aangedaan dat hij zich prompt terugtrok in zijn bureau en aan het schrijven sloeg.
Een straf verhaal.
Icíar Bollaín: Dat mag je wel zeggen. Weet je dat men in Catalonië op vraag van een of andere pipo uit China of zoals in El Olivio uit Duitsland en voor veel geld uiteraard, bereid is om een boom uit te doen om die vervolgens in een totaal andere omgeving uiteraard in een onnatuurlijke habitat, neer te poten zoals bijvoorbeeld in de lobby van een bedrijf of in de tuin van een puissant rijke weirdo die door het raam van zijn living een boom met geschiedenis wil zien staan. Ongelooflijk toch.
Was het Pauls bedoeling om tegen dergelijke onverantwoorde ‘praktijken’ te protesteren en een niet mis te begrijpen statement te poneren?
Icíar Bollaín: Paul beschikt over het unieke talent om in een kleine anekdote een metafoor te zien voor andere relevante maatschappelijke situaties. Met El Olivio wou hij het grote publiek wakker schudden, contesteren tegen de alsmaar kapitalistischer wordende samenleving en duiden dat we wat betreft het milieu, schromelijk verkeerd bezig zijn. We zijn het hier ecologisch compleet aan het verpesten. Paul wou tevens via het El Olivio-verhaal manifest protesteren tegen wat er de laatste jaren allemaal verkeerd loopt in Spanje. Kortom, een raak portret schetsen van mijn geboorteland tout court.
Had jij medezeggenschap in het scenario?
Icíar Bollaín: Dat is te zien wat je precies bedoeld (lacht). Paul vroeg me of ik geïnteresseerd was is het verhaal an sich. Omdat ik op die vraag heel positief reageerde, ging hij ervan uit dat hij niet naar iemand anders moest stappen om zijn scenario te verfilmen (lacht).
Zoals naar Ken Loach bijvoorbeeld?
Icíar Bollaín: Bijvoorbeeld (lacht), maar omdat het verhaal is gesitueerd in Spanje en specifiek handelt over eeuwenoude tradities versus de contemporaine situatie in Spanje, was de kans echter klein dat het scenario door Ken zou worden opgepikt. Die was trouwens samen met Paul druk in de weer met de voorbereidingen en afspraken rond het I, Daniel Blake-project. Paul en ik hebben dan gepraat over de verdere opbouw van het verhaal en specifiek over de uitwerking en invulling van de personages. Ik wou van Alma, het jonge meisje, een vrouw maken met ballen die met veel girlpower niet terugdeinst om haar principes hoewel pertinent gelinkt aan oude tradities, door te voeren. Paul vond dit uitstekend en van zodra we een consensus hadden bereikt op dit vlak, liet hij het scenario volledig los en kreeg ik bij wijze van spreken, volledige carte blanche (lacht). Vanaf dat moment beschouwt hij zijn betrokkenheid als afgehandeld en begint hij onmiddellijk aan een nieuw scenario.
Kwam hij dan niet eens rondneuzen op de set tijdens de verfilming?
Icíar Bollaín: Jawel, hoor, maar niet om zich te bemoeien in het werkproces. Hij kwam even kijken of alles wel goed verliep en voor ik het goed besefte, was hij alweer vertrokken richting werkkamer om zich verder te verdiepen in een nieuwe uitdaging.
Wat mij fascineert is de vaststelling dat Paul als échte Schot, perse iets wou vertellen over de Spaanse wantoestanden. Leg dat eens uit, aub.
Icíar Bollaín: We hebben al een dikke achttien jaar een solide relatie. Veertien jaar hebben we samen in Spanje gewoond. Paul heeft dus als quasi neutrale observator de opruk en het verval van de Spaanse economie gezien, meegemaakt en bestudeerd. Bovendien heb ik heel wat familie en vrienden – die Paul uiteraard ook goed kent – die door de verarming in Spanje en desondanks dat zij hebben gestudeerd, geen job vinden. Andere kennissen hebben op hun beurt bijvoorbeeld dan de helft van hun loon moeten inleveren omwille van de crisis ten gevolge van zogenaamde besparingen. Dat raakt je diep. Paul wou met dit gegeven iets nuttig doen en het verhaal van de olijfboom was dus de spreekwoordelijke kapstok om alles aan op te hangen.
Pardon, maar je spreekt van veertien jaar samenwonen in Spanje hoewel jullie al achttien jaar samen zijn….
Icíar Bollaín: Ja, sorry, het is niet dan ik niet goed ben in hoofdrekenen, maar we wonen ondertussen al vier jaar in Edinburgh (lacht). Uiteraard wisten we toen niet dat er een Brexit zou volgen natuurlijk.
Je ensemblecast is geweldig, maar hoe is de casting verlopen? Is het waar dat de man die de grootvader speelt nog nooit eerder had geacteerd?
Icíar Bollaín: De casting van het meisje dat Alma moest vertolken, is moeilijk verlopen. Ik was van mening dat de rol absoluut goed moest zitten om diverse redenen. We hebben heel veel actrices zien passeren, maar nooit vond ik iemand die de juiste uitstraling had, tot ik Anna Castillo zag. Zij had nog maar weinig ervaring, maar wel de noodzakelijke energie in combinatie met haar jeugd, intelligentie en een charismatische uitstraling. De mannelijke acteurs zijn hier wellicht niet zo gekend, maar in Spanje zijn het iconen. Toen zij hun akkoord gaven om mee te werken aan El Olivio was ik uiteraard heel tevreden. Veel van de overige rollen werden ingevuld door de plaatselijke bevolking van Canet, het dorpje waar we filmden en dus ook Manuel Cucala, die de rol van grootvader Ramón speelt. Hij is geen professionele acteur, maar hij viel op door zijn préséance en naturel.
Hij leek geknipt voor de rol van de introverte oude man en was ook honderd procent bereid om met ons constructief samen te werken. We hebben hem vervolgens geconfronteerd met tal van situaties en scènes om te zien of hij wel even spontaan zou reageren eens hij voor een camera kwam te staan. De man is echter zo’n natuurtalent dat het een weelde was om met hem te kunnen en mogen werken. Ook de voltallige cast was aangenaam verrast en er ontstond een warme groepsdynamiek op de set. Een fantastische ervaring.
Jij bent zowel scenariste, cineaste als actrice. In welke ‘positie’ voel je je het best?
Icíar Bollaín: (Denkt na) Een moeilijke vraag waar ik eigenlijk nog nooit heb over nagedacht. Ik heb geen voorkeur want ik doe het allemaal even graag en met volle inzet. Als regisseur helpt het natuurlijk wel dat ik ervaring heb als actrice, je weet wat een acteur doormaakt en hoe je hen moet benaderen vanuit eigen ervaring en dat appreciëren de acteurs wel, althans dat denk ik toch (lacht).
Is er nog een boodschap die je eventueel wil meegeven?
Icíar Bollaín: El Olivio zoomt niet alleen in op de verloedering, maar straalt ook hoop uit en precies dat vind ik belangrijk om aan de jeugd mee te geven: blijf niet bij de pakken zitten. Reageer en protesteer. Kom op straat, schreeuw je woede uit en geloof in een positieve toekomst.
Jongeren aller landen verenigt u?
Icíar Bollaín: Si, exactamente…
