Samsara betekent ‘in cirkels ronddraaien’ in de talen Sanskriet en Pali en staat centraal in de boeddhistische levenscyclus. De film Samsara bevat één van de origineelste momenten uit de filmgeschiedenis. Je wordt als kijker gevraagd minutenlang de ogen te sluiten tot er geen enkel geluid meer uit de boxen schalt. Ondertussen hoort u een heel aparte soundtrack en sluimert langs uw oogleden een reeks lichtflitsen binnen. Een soort van meditatieve, spirituele ervaring voor wie ervoor openstaat. Dit experiment fungeert als tussenstuk en verbindt de twee grote delen waaruit Samsara bestaat.
Een eerste deel voert ons naar Laos waar een tiener uit de Bardo Thödol (het zogenaamde Tibetaanse dodenboek) aan een oude dame voorleest om haar transitie na de dood en haar reïncarnatie te begeleiden. De jongeman ontmoet een aantal jonge monniken en krijgt zowel van de bejaarde dame als van de jeugd wijze inzichten mee. Na het experimentele (voor ons verbluffend) intermezzo komen we in Zanzibar terecht waar een jong geitje geboren wordt en we kennismaken met een Islamitische gemeenschap van vissers en vrouwelijke zeewierplukkers.
De Spaanse (Galiciaanse, meer bepaald) Lois Patino wilde geen experimentele film maken maar wel de grenzen van de filmtaal verleggen en de kijker zo een unieke ervaring bezorgen. Tijdens een boeiende Q&A in Lumière in Antwerpen kwam een filmmaker met een verrassende visie op de film te voorschijn. Het Freudiaanse ‘oceanische gevoel’ noemt hij het meest essentiële concept in al zijn films. Steeds wenst Patino dat zijn publiek na de vertoning naar huis gaat met het gevoel dat we allemaal deel uitmaken van hetzelfde.
Het onzichtbare intrigeert Patino mateloos. Oorspronkelijk wilde hij een film maken die je helemaal met gesloten ogen ‘bekijkt’. Pas toen hij de Bardo Thödol las, waar hij opnieuw dat ‘oceanische gevoel’ aantrof, besloot hij de kijker een reis door het boek te bezorgen. Patino slaagt er als documentairemaker in om niet in de val van het exotisme te trappen. Zo scrollen de monniken te pas en te onpas op hun gsm. De regisseur toont twee van de meest uiteenlopende culturen en belicht in beide gevallen ook kort politieke aspecten (minderheden in Laos en vrouwenrechten en ondergewaardeerde arbeid in Zanzibar).
Samsara is geen pure documentaire, er zit ook fictie in. Georkestreerd registreren heet zoiets. Het resultaat is een meditatieve tocht langs verscheidene interpretaties van leven en dood. Samsara ging in première op de Berlinale Encounters (2023) en kaapte er de speciale juryprijs weg.
Wij vonden het derde stuk, in Zanzibar, narratief minder sterk, wat ervoor zorgt dat de film net iets te weinig als een geheel aanvoelt. Desalniettemin raden we de film zeer aan. Visueel en sensorieel kent Samsara amper zijn gelijke. Zonder enige twijfel één om in de bioscoop te bekijken en niet alleen omwille van het meditatieve middenstuk.
Genre: documentaire, experimenteel
Jaar: 202
Regisseur: Lois Patino
Cast: Amid Keomany, Toumor Xiong, Simone Milavanh, Mariam Vuaa Mtego, Juwairiya Idrisa Uwesu
Land: Spanje
Duur: 113 minuten
