Een beetje voorkennis om volledig mee te zijn met Niki, het langspeelfilmdebuut van actrice Céline Sallette, is geen overbodige luxe. Niki is trouwens een biopic over het turbulente leven van de beroemde Frans-Amerikaanse autodidactische beeldhouwster, kunstschilderes en filmmaker Niki de Saint Phalle (1930-2002), bekend van onder meer haar tir-schilderijen en grote, kleurrijke en vaak provocatieve kunstwerken die ze nana’s noemde. Wie ooit in Parijs is geweest, kent zeker haar befaamde, bewegende en auditieve Strawinsky-fontein, gelegen naast het Centre Pompidou. Niet zo ver van huis kan men in de tuin van het BAM-museum in Bergen drie nana-prachtexemplaren van haar bewonderen.
Geboren in Neuilly-sur-Seine als Catherine Marie-Agnès Fal de Saint Phalle in een aristocratisch streng katholiek bankiersgezin (vader was Frans en de moeder Amerikaans), groeide ze op in Frankrijk, maar toen ze drie jaar was, verhuisde het gezin naar New York.
Niki is onderverdeeld in drie segmenten en vangt aan op het moment dat ze al is gehuwd met de Amerikaanse schrijver Harry Mathews met wie ze een dochtertje heeft en de States net heeft verlaten om zich te vestigen in het bruisende douce France van de jaren 1950. Ze tracht er aanvankelijk aan de bak te komen als model en actrice.
In het tweede deel wordt ingezoomd op de reden waarom Niki op de vroege leeftijd van 19 jaar trouwde, haar thuis en de USA is ontvlucht en haar relatief lange verblijfsperiode in de psychiatrie waar genezing toen nog wordt bezegeld met onmenselijke strengheid en elektroshocks. Daar ontdekken we dat Niki op haar elfde seksueel werd misbruikt door haar vader en daardoor ernstig getraumatiseerd is. In de instelling merkt ze dat ze haar trauma mogelijks zou kunnen verwerken via het creëren van kunst.
In het laatste hoofdstuk zien we hoe ze na haar psychiatrische opname en als moeder van twee kinderen, een punt zet achter haar huwelijk en een samenwerking aangaat met de Zwitserse nieuw-realistische kunstenaar Jean Tinguely, met wie ze later ook huwde. In de periode die volgt, zijn we getuige van haar intense en vastberaden strijd voor artistieke erkenning en hoe ze uiteindelijk uitgroeit tot een beroemde kunstenares ondanks haar uitdagende werken.
Als debuterende cineaste maakt Céline Sallette die bekend is als actrice met glansrollen in films als L’Apollonide, De Rouille et Dos, Marie Antoinette, Hereafter en Les Algues Vertes , het zich met een biopic van een gecompliceerde kunstenares, zeker niet makkelijk. Ze neemt op diverse vlakken ook grote risico’s. Dat siert de filmmaakster uiteraard, want het chaotische en woelige leven van de iconische Franse kunstenares Niki de Saint Phalle op het grote scherm brengen, is uiteraard geen sinecure en kan je op z’n minst gedurfd noemen. Faut le faire, maar Niki is uiteindelijk een film geworden die evenveel van de kijker vraagt als van zijn onderwerp, waarbij de grens tussen biografie en kunstzinnige verbeelding regelmatig vervaagt.
Niki volgt wel vrij getrouw de levenswandel van de avant-gardekunstenares slash vrouw die niet alleen beroemd werd door haar groteske sculpturen, maar ook door haar turbulente en gehaaide persoonlijke en professionele relaties die haar carrière bepaalden. De film duikt eveneens diep in de psyche van de Saint Phalle, legt haar trauma’s bloot en toont de onrustige geest die de drijvende kracht was achter haar vaak controversiële en feministische kunstcreaties.
De narratieve structuur van de film is bewust sterk fragmentarisch want refereert aan de confuse en vaak collageachtige stijl die de Saint Phalle’s oeuvre typeert. Opnieuw een gedurfde keuze van Sallette want enerzijds is deze aanpak uiteraard bewust gekozen als eerbetoon aan de manier waarop de kunstenares de wereld zag, maar anderzijds zorgt het wel vaak voor verwarring en een gebrek aan emotionele samenhang. De fragmenten zijn gevuld met surrealistische beelden, dromen en angsten via tal van onduidelijke en flitsende flashbacks die zowel hypnotiserend als verontrustend werken.
Door een bonte explosie van kleuren en vormen is Niki een visueel traktaat. Lekker meegenomen, zeker als je weet dat de werken van de Saint Phalle eveneens een feestelijk amalgaam zijn van kleurrijke elementen. De cinematografie van Victor Seguin (Blue Jean, Gagarine, À Plein Temps) probeert eveneens de aparte esthetiek van de Saint Phalle’s werk te evenaren met vloeiende camerabewegingen en onconventionele kadreringen. Het resultaat is esthetisch fraai, maar af en toe te geforceerd en te overweldigend. De vaak te afgelikte beelden lijken soms meer op zichzelf staande kunstwerken dan op onderdelen van een samenhangende film.
De (eerste) mise-en-scène van Sallette is omwille van haar aanpak beslist gedurfd. Ze weigert duidelijk om het conventionele pad van een standaard biopic te bewandelen en kiest voor een impressionistisch portret dat vaak even warrig en ongepolijst is als de kunst van de Saint Phalle zelf. Op thematisch vlak schuwt de filmmaakster niet om de Saint Phalle’s duistere kanten van haar leven te beklemtonen. Een pluim voor deze verfrissende en kranige benadering, maar die leidt spijtig genoeg ook tot inconsistenties in de toon en het tempo van de film. De Sallette slaagt er wel in om de interne conflicten van de artieste over te brengen, maar blijft soms hangen in oppervlakkige symboliek en herhalende motieven die de complexiteit van de Saint Phalle’s karakter niet volledig recht doen. Dit maakt het voor de kijker moeilijk om volledig in de psyche van het titelpersonage te duiken en emotionele connectie met haar te voelen.
De keuze om de titelrol te laten vertolken door de Frans-Canadese actrice Charlotte Le Bon (Falcon Lake, Yves Saint Laurent, Cheyenne et Lola en The White Lotus) is de sterkste troef van deze eigenzinnige biografie. Le Bon maakt er een oogstrelende en overtuigende onewomanshow van en speelt al haar antagonisten die overigens te zwak zijn om hun complexe personages te dragen, gewoon van het scherm.
Voor liefhebbers van kunst en specifiek van het werk en de persoon de Saint Phalle biedt Niki een fascinerende blik op het leven en het werk van een van de meest onconventionele kunstenaars van de 20e eeuw. Voor een breder publiek vraagt Niki echter zware inspanningen, maar wie niet op de moeite ziet, krijgt veel en interessante informatie aangereikt en misschien is dit wel het nodige duwtje om op citytrip naar Bergen of Parijs te trekken?
Genre: biopic
Jaar: 2024
Regisseur: Céline Sallette
Cast: Charlotte Le Bon, John Robinson, Damien Bonnard, Grégoire Monsaineon
Land: Frankrijk, België
Speelduur: 98 minuten
