De Hazara (oorspronkelijk Mongoolse en Turkse volkeren) zijn een van de belangrijkste etnische groepen uit Centraal-Azië, die actueel voornamelijk en geconcentreerd in de centrale berggebieden van Afghanistan wonen. Historisch gezien werden de Hazara’s gemarginaliseerd en gediscrimineerd vanwege hun etnische afkomst, hun uiterlijke kenmerken, hun taal, want het Hazaragi en Dari zijn respectievelijk een dialect en variëteit van het Perzisch, en hun religie (de meeste zijn sjiitische moslims). Ze werden in de 19e eeuw vervolgd, etnisch gezuiverd, uitgemoord, verdreven of verkocht als slaaf door koning Abdoer Rahman Khan, de toenmalige emir van Afghanistan.
Op 19 november 2017 pleegde Zahra Khawari, een jong Hazara-meisje, zelfmoord terwijl ze aan de Universiteit van Kaboel studeert. De familie van Zahra, die woonachtig is in een ver afgelegen dorp in de immense bergen midden Afghanistan, begint vastberaden aan een queeste om de waarheid te achterhalen en gerechtigheid op te eisen omtrent de plotse dood van hun dochter. De jarenlange en bijna Kafkaiaanse onderneming wordt verteld door de ogen – en grotendeels in voice-over – van Freshta, de jongere zus van de betreurde Zahra.
Hoog in het massief en in nabijheid van de ouderlijke woonst, blijft Freshta ondanks alles toch de Kamay-plant – het veelzeggende symbool van het land –- verzamelen dat aanvankelijk is bedoeld voor het onderzoek van haar overleden zus. Maar het mysterie rond Zahra’s dood en het enorme verlies dat de familie voelt, raakt haar diep, vooral omdat zij zelf bijna klaar is om ook aan de universiteit te gaan studeren.
Natuurlijk is er geen sprake van gerechtigheid, zeker niet aan de vooravond dat de Taliban het land kordaat overneemt en zoveel mogelijk bewoners hun geboortegrond proberen te ontvluchten ofschoon ze eigenlijk niet echt weten waarheen. In ieder geval willen de ouders dan toch op z’n minst Zahra’s persoonlijke bezittingen, die in detentie zijn bij de gerechtelijke autoriteiten (lees de Taliban), opeisen en terugkrijgen.
Kamay van schrijver-regisseur Ilyas Yourish en scenarist Shahrokh Bikaran werd opgenomen voor de Taliban-overname van Afghanistan in 2021, maar de effectieve vervolging van de Hazara escaleerde rond 2016. De filmmakers hebben gedurende een periode van maar liefst zes jaar gefilmd aan deze docu en kiezen er bewust voor om de kijker onder te dompelen in de levende nachtmerrie van de familie en geen saai juridisch en/of scherp uitgelezen politiek verhaal te vertellen.
Tal van segmenten spelen zich trouwens af als een antropologische documentaire over de Hazara-manier van leven. De regisseur laat zelden tranen zien, maar we horen wel huilen en jammeren in de schrijnende taferelen wanneer de familie uiteindelijk dan toch de persoonlijke bezittingen van Zahra terugkrijgt. Er wordt geen gebruik gemaakt van stereotype of talking heads-interviews zoals in de conventionele documentaires, behalve wanneer Hawa haar angst en haat tegen Kaboel uitdrukt en beslist om uiteindelijk niet te gaan studeren.
De filmmaker creëert een intens atmosferisch beeld via natuurelementen zoals sneeuwstormen en sterke wind die over de bescheiden woonst, die het gezin met zijn dieren deelt, blaast. Het is evident dat de inbreng van geluidsman Jonathan Vanneste tijdens deze scènes uitermate belangrijk is, zeker wanneer hij op de klankband bewust explosies en geweerschoten op de achtergrond inlast en in de verte hoort weerklinken waardoor de bedreigende opmars van de Taliban nog meer wordt benadrukt.
Bovendien is Kamay een visueel krachtige en emotioneel resonante documentaire. De bergrijke Dyakundi-streek wordt immers majestueus gefilmd door Yourish en Bikaran die dus niet alleen fungeren als scenaristen en regisseur, maar dus ook als de D.O.P.’s van dienst. Het tweetal schenkt overigens knap aandacht aan de synchroniciteit tussen de meedogenloze omgeving en het natuurlijke verloop van de seizoenen. Hun beelden zijn vaak ingetogen, maar krachtig met nadruk op de omgeving en de menselijke emoties die zich daarin afspelen.
Het creatieve duo maakt verder optimaal gebruik van lange, meditatieve shots die de tijd nemen om het innerlijke leven doordrenkt van verdriet, frustratie en angst te onderzoeken, zonder de kijker te overstelpen met overmatige uitleg. Zahra’s bebloede jurk, een achtergelaten schoen, close-ups van Freshta’s haarlokken of een zwarte sjaal die in de wind golft, worden getoond op het ritme van Karim Bagilli ‘muziekscore’ die voornamelijk bestaat uit knarsende gitaarsnaren en dissonante toetsen, waardoor de veelzeggende details een betekenisvollere meerwaarde krijgen.
Kamya is een aangrijpende, intense, humane, poëtische, hoogst interessante docufilm die echter door zijn rustige, contemplatieve stijl wat traag overkomt, maar die een hartverscheurende kijk op het leven van de Hazara’s toont en desondanks de verschrikkelijke gebeurtenissen en omstandigheden, ook de veerkracht, wilskracht en de ijdelere strijd van deze eeuwenlang onderdrukte bevolkingsgroep aangeeft.
Kamay is een intieme blik op een van de families die onrecht is aangedaan en die terecht en hoopvol zoekt naar gerechtigheid, maar meteen ook duidelijk maakt dat er geen eenvoudige antwoorden zijn op complexe vraagstukken van identiteit, trauma en hoop en onderstreept dat de strijd tussen David en Goliath nooit positief uitdraait voor Jan Modaal. Jammerlijk genoeg een heel duidelijke doch te betreuren universele boodschap slash conclusie.
Genre: documentaire
Jaar: 2024
Regisseur: Ilyas Yourish
Cast: Zahra Khawari, Freshta Kawhari
Land: Afghanistan, België, Duitsland, Frankrijk
Speelduur: 106 minuten
