Het is eigenlijk niet te geloven dat anno 2025 in de filmwereld nog altijd geen sprake is van gendergelijkheid. Binnen deze context is het dan ook nauwelijks te geloven dat meer dan honderd jaar geleden een vrouw tot de absolute top van Hollywood behoorde. Haar naam? Lois Weber. Aan het begin van de twintigste eeuw was zij – net als Alice Guy – niet alleen een van de meest productieve regisseurs van haar tijd, maar ook een visionaire vertelster die het medium (stille) film gebruikte om ethische, sociale en politieke thema’s aan te kaarten. Desondanks ze in feite de eerste vrouwelijke grootmeester was van Tinseltown, is ze door het contemporaine grote publiek grotendeels vergeten.
(Florence) Lois Weber zag het licht op 13 juni 1879 in Allegheny (nu Pittsburgh’s North Side) in Pennsylvania en groeide op in een streng protestants gezin. In haar jonge jaren werkte ze als klassiek pianiste en missionaris. Die diepe morele overtuiging zou ze later vertalen naar een filmstijl die even sociaal geëngageerd als technisch vernieuwend was. Via het theater belandde ze samen met haar man Phillips Smalley, een bekend acteur en regisseur, in de jonge filmindustrie. Al snel bleek dat zij de creatieve motor was achter hun cinematografische samenwerking.
In een periode waarin de film nog in zijn kinderschoenen stond, wist Weber zich razendsnel te onderscheiden. Ze begon als actrice en scenariste, maar groeide uit tot regisseur, producent en studiobaas. In 1917 richtte ze Lois Weber Productions, haar eigen productiehuis, op en was daarmee de eerste vrouw in Hollywood met volledige artistieke controle over haar werk. Simultaan koppelde ze aan haar pas opgerichte studio volgende professionele visie: “I believe in the motion picture as an art, but I also believe in it as a medium of expression for big ideas” (“Ik geloof in de film als een kunstvorm, maar ik geloof er ook in als een medium om grote ideeën uit te drukken.”). Chapeau!
Webers oeuvre is opvallend rijk aan maatschappijkritiek. Terwijl veel van haar mannelijke tijdgenoten zich richtten op slapstick of melodrama, durfde zij taboes aan te snijden. In Where Are My Children? uit 1916, behandelde ze geboortebeperking en abortus, thema’s die tot op de dag van vandaag controversieel blijven. De prent was geïnspireerd door het werk van Margaret Sanger, een van de pioniers van de Amerikaanse vrouwenrechtenbeweging die als overtuigde feministe campagne voerde voor geboortebeperking, gezinsplanning, eugenetica en sociale hervorming en over deze maatschappelijke aspecten tal van boeken schreef.
In datzelfde jaar kwam ze op de proppen met Shoes, een schrijnend verhaal van een jonge vrouw die in armoede leeft en zich genoodzaakt ziet zichzelf te verkopen om zich schoenen te kunnen aanschaffen. Puur en indringend sociaalrealisme avant la lettre.
Een jaar eerder schokte ze het publiek met Hypocrites, een drama met parallelle verhalen waarin ze religieuze hypocrisie aan de kaak stelde via een naakte, allegorische verpersoonlijking van de Waarheid. Ook technisch was ze haar tijd ver vooruit: Weber gebruikte dubbele belichting, split screen en symbolisch camerawerk lang voordat deze technieken gemeengoed werden.
Later, in The Blot (1921), kaartte ze de sociale vernedering aan van academici die ondanks hun intellectuele bijdrage in armoede leefden. Ze filmde veel op locatie, met een bijna documentaire-achtige stijl, wat haar werk een opvallende authenticiteit gaf.
Aan het einde van de jaren 1910 behoorde Lois Weber tot de grootheden van Hollywood. Ze was een van de bestbetaalde regisseurs – man of vrouw – van haar tijd. Haar naam stond bovenaan de credits, haar films werden wereldwijd vertoond en ze werd opgenomen in de Motion Picture Directors Association, toen een unicum voor een vrouw.
Toch kreeg haar carrière in de jaren 1920 een flinke deuk. Het opkomende studiosysteem gaf minder ruimte aan onafhankelijke stemmen. Haar huwelijk liep stuk en de artistieke controle waar ze zo aan hechtte, verdween langzaam uit haar handen. Haar latere films kregen minder succes en tegen het einde van haar leven raakte ze volledig uit beeld. Ze overleed in Hollywood op 13 november 1939 in alle anonimiteit op 59-jarige leeftijd.
Het duurde tot de opkomst van feministische filmkritiek in de jaren zeventig voordat Lois Weber opnieuw de aandacht kreeg die ze verdiende. Filmhistorici zoals de vooraanstaande curator en professor gespecialiseerd in de rol van vrouwen in de vroege Amerikaanse cinema Shelley Stamp en de Brit Anthony Slide, de eminente deskundige op het gebied van de vroege Amerikaanse cinema en de stille film, plaatsten Webers werk opnieuw in de schijnwerpers, niet alleen als curiositeit, maar als fundamenteel onderdeel van de Amerikaanse filmgeschiedenis.
Vandaag wordt Weber erkend als de eerste vrouwelijke regisseur in de VS die zowel commercieel als artistiek succesvol was. Ze wordt gezien als een voorloper van feministische cinema, als een sociaal geëngageerde kunstenaar en als een technische pionier die het medium film diepgaand begreep.
In een tijd waarin de filmwereld opnieuw worstelt met inclusie en representatie, is het verhaal van Lois Weber belangrijker dan ooit. Ze bewees dat vrouwelijke stemmen niet alleen nodig, maar ook vernieuwend en visionair kunnen zijn. Haar films, pakweg zo’n 140 als regisseuse, roepen nog steeds vragen op die ons als samenleving aangaan: over moraal, ongelijkheid, vrouwenrechten en menselijke waardigheid. Lois Weber was geen uitzondering, ze was een voorloper.
Maar wie Lois Weber zegt, denkt natuurlijk ook direct aan die andere vrouwelijke pionier uit de filmgeschiedenis: de Franse Alice Guy. Ofschoon ze elk hun eigen stijl en context hadden, delen ze toch wel opvallende parallellen. Beiden waren autodidacten, opereerden als onafhankelijke producenten en durfden moreel beladen thema’s aan in een tijd van sociale conformiteit. Ze gebruikten cinema niet enkel als entertainment, maar als middel tot reflectie en verandering.
Gelukkig heroveren deze twee markante vrouwen opnieuw hun rechtmatige plaats die ze verdienen in de filmgeschiedenis en dan absoluut niet als curiositeiten, maar als fundamenten waarop een hele kunstvorm is gebouwd. Hun werk verdient het om bestudeerd, vertoond en bewonderd te worden, beslist niet alleen omdat ze vrouwen waren in een mannenwereld, maar omdat ze uitzonderlijke filmmakers waren die de taal van film mee vorm hebben gegeven.
Pusher
Kouté Vwa
The Old Guard 2
The Materialists
