RIMINI
SPARTA
De Oostenrijkse Ulrich Seidl is niet de eerste de beste. Zijn reputatie als filmmaker tart ontegensprekelijk ieders fantasie en overschrijdt moeiteloos de grenzen van het ‘normale’. Noem hem de moderne Pier Paolo Pasolini of de nieuwe Rainer Werner Fassbinder, want zeg nu zelf: een sadistische minnaar die een rouwend koppel senioren laf vernedert in zijn langspeelfilmdebuut Hundstage. Een vijftigjarige moeder die in Paradies: Liebe, op de exotische stranden van Kenya ‘stomende’ seks beleeft met een jonge zwarte toyboy. Een ‘vrome’ non die in Paradies: Glaube, masturbeert met een crucifix. Een verlepte, afgeleefde en verzopen ex-charmezanger die in Rimini, in volle winter en door toeristen in de steek gelaten titelstad, oude vrouwen probeert binnen te doen en hen slinks geld tracht te ontfutselen…
Je hebt het plaatje, vermoeden we! Als je weet dat de controversiële filmmaker opgroeide in een streng rooms-katholiek gezin en hij op een gegeven moment zelfs priester wou worden, dan vat je uiteraard de pijnlijke consequenties van educatieve causaliteit. Begrippen als provoceren, tarten en schofferen, staan in vette drukletters op Seidls visitekaartje. Je houdt van zijn omstreden prenten of je mijdt ze als de pest, maar weet wel dat hij met zijn cinematografische ijspikken van de condition humain, intussen al meermaals – vaak ook heel terecht – in de prijzen viel tijdens gerenommeerde internationale filmfestivals.
Maar blijkbaar is Seidl niet altijd het cult-goudhaantje van de (commerciële) filmverdelers want Sparta, zijn nieuwste kroniek van het menselijk leed, werd direct na de première op het filmfestival van San Sebastián vorig jaar, argwanend met de vinger gewezen en gebombardeerd tot een te mijden product. Waarom? Er zijn duidelijk ooit (stilzwijgende) morele afbakeningen vastgelegd want in Sparta draait alles rond seksueel overschrijdend gedrag van een sociale outcast, op minderjarige jongeren. Seidl lapt blijkbaar eerbare normeringen aan zijn laars, maar gelet op de contemporaine maatschappelijke constellatie slash evolutieve alteraties, is enough meer dan duidelijk enough. Denk onder meer maar aan de recente beschuldigingen aan het adres van bijvoorbeeld Gérard Depardieu, Marc Overmans, Wanne Synnave, Sven Pichal, Kaj Van der Ree, Sébastien Cauet, Russel Brand, enz.
Terwijl zijn broer Richie (onnavolgbaar vertolkt door ex-schipper Michael Thomas) geniet van zijn laatste vonkjes pseudo-roem als verpauperde charmezanger in de badstad Rimini in volle wintermodus en daarmee zijn geld verdient (zie Seidls Rimini), heeft zijn broer Ewald zich enkele jaren geleden teruggetrokken in Roemenië en daar een leven opgebouwd. Zijn vriendin werkt in een bar en maakt meer dan duidelijk dat ze graag met hem wil trouwen.
Ewald heeft ook een redelijk betaalde baan als ingenieur, maar toch ‘ontbreekt’ er iets in zijn leven. Hij heeft al een tijdje het gevoel dat er iets in hem naar buiten wil komen, wat hij weliswaar probeert te onderdrukken. Na een ruzie met zijn vriendin pakt hij resoluut zijn koffers, bezoekt hij eerst nog in een wzc in zijn thuisland Oostenrijk, zijn dementerende vader (zie de beklemmende beginscène in Rimini) en huurt vervolgens een vervallen voormalige school in een Roemeens dorp, waar hij gratis judolessen wil gaan geven. De ouders daar zijn blij met het aanbod en al snel heeft Ewald een hele groep jongens met wie hij niet alleen traint, maar ook de school opknapt tot een plek die ze gezamenlijk ‘Sparta’ dopen. Steeds meer komen Ewalds perverse verlangens naar boven en hoe meer hij zijn seksuele aantrekkingskracht tot de minderjarige kinderen probeert te onderdrukken, hoe sterker ze worden.
Dat de 71-jarige in Wenen geboren Seidl ondertussen een flagrant provocerend filmoeuvre heeft opgebouwd, is apodictisch. In de loop van zijn carrière, die nu bijna vier decennia beslaat, is Seidl keer op keer fel bekritiseerd, niet zozeer om de manier waarop hij films maakt, maar meer om de vorm en houding die erachter schuilgaat. Toch heeft tot nu toe, nog geen enkele film zoveel internationale media-aandacht gekregen dan Sparta. Niet te verwonderen natuurlijk want het is hoegenaamd niet evident om in de contemporaine maatschappelijke context, ‘ongestraft’ weg te komen met een cinematografische reflectie over een groomer, kinderverleider, pederast of hoe je een volwassene die doelbewust minderjarigen benadert met een seksueel doel, ook wil noemen. En zeker niet wanneer de cineast alles filmt door de ogen van de belager.
Seidl heeft de gewoonte om projecten uit te bouwen die bestaan uit meerdere bij elkaar horende prenten. Dat is nu niet anders. Zijn nieuwste werk kreeg als titel Böse Spiele (Kwade Spelletjes) waaruit naast Rimini ook Sparta voortkwam. In Sparta wordt eigenlijk het verhaal vertelt van Ewald, de broer van Richie, de verloederde crooner die in de populaire Italiaanse kuststad Rimini zorgt voor ethische verontrusting bij oudere overwinterende toeristen.
Meesterprovocateur Seidl reageerde persoonlijk fel op de eerste golf van negatieve recensies over Sparta, omdat hij van mening is dat ze de film an sich, fel vertroebelen, vooral wat betreft het hoofdpersonage, dat net als veel andere karakters in zijn films, worstelt tegen de duistere neigingen in hem. Tegelijkertijd is Sparta, aldus Seidl, een prent over afwezige vaders en hoe iemand die absentie probeert te compenseren.
Seidls vroegere werken zoals Safari of de Trilogie Paradis, handelen over gewaagde onderwerpen, waarbij hij zich focust op afstand, zowel narratief als esthetisch. Als manipulatieve cineast daagt hij doorgaans de kijker uit om zelf een standpunt in te nemen over zowel het verhaal als de personages, wat uiteraard niet zelden tot hoogoplopende discussies leidt.
In Sparta zien we deze benadering echter terug als het gaat om de acties van Ewald, die keer op keer een verlangen voelt, zich inhoudt en er dan toch aan toegeeft. Je kunt hem veroordelen, maar tegelijkertijd getuige zijn van deze strijd die hij voert met iets dat op het punt staat de macht over hem te krijgen. Ewald is een dader, een crimineel, een seksuele intimidateur, een persona non grata, maar ook een tragisch individu, en in deze optiek past Ewalds personage perfect in Ulrich Seidls universum van noodlottige, trieste en beroerde figuren.
Ook de parallellen tussen Rimini en Sparta zijn uitermate intrigerend. Het verbindende element is overduidelijk de vader, gespeeld door de Duitse theater-, televisie- en filmlegende Hans-Michael Rehberg (wijlen echtgenoot van Barbara Sukowa), die bovendien in 2017 overleed en dus geen van beide films heeft kunnen zien. Hoewel vooral Ewald voor hem zorgt en hem regelmatig bezoekt, merk je al snel de afstand tot deze oude man, naar wie hij een nabijheid zoekt, maar die nooit bereikt. Net als Richie, die door de verlaten, winterse straten en stranden van Rimini zwerft, lijkt Ewald (een straffe en gedurfde rol van Georg Friedrich- Sisi & Ich) steeds eenzamer, een gevoel dat wordt versterkt door de troosteloosheid van zijn omgeving. Ewald is een persoon die zijn eigen utopia wil creëren, net als zijn broer Richie, die een plek voor zichzelf heeft geschapen in een flat waar zijn roem nog altijd even aanwezig is.
Sparta, die mythische plaats van macht en ook van jongensliefde, wordt een antithese van de wereld zoals Ewald die ervaart, wat hem niet vrijpleit, maar tot op zekere hoogte begrijpelijk maakt, al is dit laatste uiteraard heel veel gevraagd, zeker van de kijker.Rimini en Sparta zijn twee films die volgens Seidls oorspronkelijke opzet, één hadden moeten worden en ‘thuishoren’ in het tweeluik Böse Spiele. De beide prenten bevatten duidelijk sporen van elkaar en handelen bovendien over de onontkoombaarheid van het verleden, de pijn van het terugvinden van zichzelf, en passen dus uitstekend in de normale manier van Seidls conceptuele dip- en triptieken.
Gelet op de storm van negatieve kritiek op Sparta zijn Rimini en Sparta wereldwijd apart uitgebracht, behalve in België want Sparta is – op één artcinema na en voor slechts enkele voorstellingen – nooit in België vertoond omdat ‘men’ (lees de potentiële filmverdelers) het thema te aangebrand, te gewaagd en onverantwoord vonden om een publiek met zo’n hedendaags aangebrand onderwerp te confronteren en niet het risico willen nemen om financieel bakzeil te halen. Ergens wel te begrijpen, maar uiteraard ook deels jammer dat alweer geld primeert op cultuur.
Rimini is te verkrijgen via Duitse import op Amazon. Net als Sparta.
GENRE: drama
JAAR: 2022
REGISSEUR: Ulrich Seidl
CAST: Michael Thomas, Georg Friedrich, Hans-Michael Rehberg
LAND: Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk
SPEELDUUR: 114 minuten + 101 minuten
