In juli zal het precies zes jaar geleden zijn dat Sam Shepard ons op 73-jarige leeftijd na een lange strijd tegen de spierziekte ALS, is ontvallen. Wie, hoor ik je al vragen? Wel, Sam Shepard is een Amerikaans acteur die met zijn gebeitelde karakterkop vooral bekendheid verwierf door zijn opmerkelijke acteerprestaties in sterke films als Days of Heaven, Raggedy Man, The Right Stuff, Steel Magnolias, Dash and Lilly en The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford om maar enkele parels te noemen uit zijn lange succesvolle carrière. Voor zijn opmerkelijk acteerwerk werd hij diverse malen genomineerd voor belangrijke filmonderscheidingen (Oscar, Golden Globe en Emmy). De jongeren zullen Shepard wellicht kennen in de gedaante van Robert Rayburn, de mysterieuze vader van Danny, in de serie Bloodline.
Doch Shepard was veel meer dan een toneel- en filmacteur. Noem hem zonder gêne gerust een multi-talent. Hij was een tijdje de drummer van de rockband The Holy Modal Rounders. Hij tokkelde ook op de banjo op Patti Smiths coverversie van Smells Like Teen Spirit van Nirvana op haar album Twelve. Hij regisseerde twee films Far North en Silent Tongue en werkte zich ook in de schijnwerpers als een gerespecteerd auteur, toneelschrijver en scenarist. Shepard wordt beschouwd als een van de beste toneelauteurs van zijn generatie. Hij schreef maar liefst 44 theaterstukken. Opvallend is de moeilijke thematiek die hij telkens aansnijdt in een doorgaans ruwe, absurdistische stijl. In 1979 won hij niet minder dan de felbegeerde Pulitzerprijs voor drama en zijn aangrijpend theaterstuk Buried Child. Voor het grote scherm schreef hij onder meer de scenario’s van Zabriskie Point, Fool for Love en Gouden Palm-winnaar Paris, Texas, respectievelijk verfilmd door klasbakken Michelangelo Antonioni, Robert Altman en Wim Wenders.
Ook privé zat dear Sam niet stil. Hij was jaren samen met actrice, regisseuse en docente Joyce Aaron. Daarna huwde hij met filmactrice O-Lan Jonas bij wie hij een zoon heeft. Begin jaren 70 had hij een buitenechtelijke relatie met zangeres Patti Smith tot hij actrice Jessica Lange in 1982 op de set van Frances ontmoette. Zij vormden bijna 30 jaar een hecht stel en kregen samen twee kinderen. Shepard vond ondanks zijn bijzonder druk leven toch nog de tijd om ook nog eens 9 boeken te schrijven wat hem in 2009 de PEN/LauraPels International Foundation for Theater Award opleverde voor zijn verzameld dramatisch oeuvre.
Shepards laatste boek Spy of the First Person, noem het zijn bescheiden proza-testament, is vertaald in het Nederlands onder de titel Bespieder van de Eerste Persoon en is ondertussen uitgegroeid tot een cult-hebbeding voor alle boek- en filmliefhebbers.
Shepard begon in 2016 – een jaar voor zijn overlijden – te werken aan deze novelle. De eerste teksten schreef hij met de hand omdat hij door gezondheidsproblemen als gevolg van zijn ALS-ziekte, niet meer kon typen. Toen ook met de hand schrijven niet meer lukte, nam hij met een recorder segmenten van het toekomstige boek op die vervolgens werden uitgeschreven door zijn familieleden. Nadat ook het opnemen te zwaar werd, dicteerde hij uitputtend de resterende bladzijden. Zijn oude vriendin Patti Smith assisteerde hem bij het redigeren van het manuscript. Hij besprak het boek met zijn familie en dicteerde zijn laatste bewerkingen nog enkele dagen voor hij overleed (27 juli 2017) aan zijn kinderen en twee zussen.
Bespieder van de Eerste Persoon is deels autobiografisch.Vanuit een dubbel perspectief vertelt hij over een hoofdpersoon die door zijn aandoening meer en meer afhankelijk wordt van anderen om hem heen. Het leven van het hoofdpersonage is nog maar weinig actief. Zittend en schommelend op een veranda mijmert hij over zijn herinneringen en de vergankelijkheid van het leven. Dit terwijl hij wordt bespied door een man die zijn dubbelganger kan zijn. De hamvraag in deze reflecterende novelle is dan eigenlijk ook: wie observeert wie ? Een vraag die je tevens terugvindt in Motel Chronicles, zijn autobiografie uit 1982.
Shepard maakt het zijn lezers niet bepaald makkelijk. De ene keer spreekt een ik-persoon terwijl in een ander hoofdstukje iemand anders aan het woord is. Je weet nooit precies of de tweede persoon eigenlijk niet een dubbele ik is van persoon nummer één. Hoe meer bladzijden je omdraait, hoe meer je de indruk krijgt dat Shepard bewust een picaresk spelletje speelt met zijn lezers. En uiteindelijk concludeer je dat het er in feite niet toe doet wie wie is en besef je dat je aan het lezen van de 37 korte hoofdstukjes een heerlijk gevoel hebt overgehouden. Dit omdat je gedurende de volle 100 bladzijden in een intellectuele pas de deux was verwikkeld met een heel geïnspireerd createur.
Bovendien is het boekje inhoudelijk verre van chronologisch opgebouwd en kan je eerder spreken van een amalgaan – in een afwisselend strikt zakelijke en subtiel poëtische stijl – van fragmentarisch losse gedachten, ingetogen herinneringen en jeugdbeschouwingen waarin familieleden en immigranten een belangrijke rol spelen. Uiteraard heeft de intellectuele auteur het ook over zijn ziekte, leven en dood, de menselijke vergankelijkheid, interfamiliale relaties en hospitaalervaringen. Hoe zwaarwichtig sommige thema’s ook zijn, nergens is Shepard wrokkig, misnoegd, ontgoocheld, belerend of autopiëtistisch. Integendeel want deze Shepard-relekwie steekt vol hoop en kracht. Kortom, Bespieder van de Eerste Persoon is ‘The Right Stuff’ voor wie een boontje heeft voor Mr Shepard en wie heeft dat niet?
