Theresa Russell 

Ze was amper een tiener toen ze haar eerste filmrol kreeg, maar Theresa Russell (geboren in San Diego, Californië op 20 maart 1957) had toen al die fonkelende mix van lef, intensiteit en mysterie die haar carrière later zou kleuren. Sedert Bad Timing (1980) is ze uitgegroeid tot een cultfiguur omdat ze als actrice nooit koos voor de veilige weg, maar altijd gemotiveerd en gedecideerd ging voor het gevaar, de emotie en het onverwachte (zie uitgebreid portret over Russell elders op de site).

Tijdens de 52ste editie van het Film Fest Gent werd ze warm ontvangen als eregaste en voorzitster van de Internationale Jury. Bovendien ontving ze een Joseph Plateau Award voor haar baanbrekende filmcarrière. Simultaan was er een hommage-filmcyclus te zien gewijd aan haar wijlen echtgenoot regisseur Nicolas Roeg. We spraken haar persoonlijk en vertelde ons onderuit over haar beginjaren in de filmbusiness, haar samenwerking met Roeg, het fel veranderde Hollywood en over wat het betekent om trouw te blijven aan jezelf in een wereld die vrouwen zelden volledig begrijpt.

Je begon erg jong in de filmwereld. Wat herinner je je nog van die eerste stappen?

Alles is begonnen toen ik amper twaalf jaar was. Ik werd op een dag zo maar op straat letterlijk aangesproken door een fotograaf. Die man wou me per se fotograferen. Ik betrouwde dit uiteraard niet en schakelde mijn moeder in. Hoe het verder in zijn werk is gegaan tussen hen, kan ik me niet meer exact herinneren, maar plots was ik een heel jong fotomodel (lacht).

Zo’n zeven jaar later in 1976 denk ik, kreeg ik out of the blue, de kans om te debuteren als actrice in Elia Kazans langspeelfilm The Last Tycoon. Kazan was toen een ronkende naam in de filmwereld met een reputatie om u tegen te zeggen. Toen daarenboven bleek dat de cast bestond uit kanjers als Robert De Niro, Jack Nicholson en Robert Mitchum, hapte ik uiteraard gretig toe (glimlacht).

Al moet ik er wel aan toevoegen dat ik op die leeftijd nogal in alles intuïtief was. Ik had niet echt een strategie, geen wel bepaald of overwogen plan, doch gewoon het instinct dat ik iets moest uitdrukken. Acteren voelde uiteindelijk als een ware bevrijding. Tijdelijk iemand anders mogen zijn dan mezelf en tegelijk meer over mezelf ontdekken, bezorgde me een heerlijk gevoel (monkellachje).

Je werkte vrij snel samen met Nicolas Roeg. Hoe heeft dat je blik op film veranderd?

Mijn eerste samenwerking met Nicolas was op mijn 23ste in het intense en psychologisch geladen drama Bad Timing. Ik vertolkte de rol van Milena Flaherty. Art Garfunkel, je weet wel van het getalenteerde duo Simon and Garfunkel, was mijn antagonist in de huid van Alex, mijn obsessieve minnaar. Bad Timing werd door velen beschouwd als een cultklassieker en markeerde niet alleen het begin van de Roeg en Russell professionele samenwerking, maar was meteen de start van onze persoonlijke relatie. Ik ben met Nic amper twee jaar later gehuwd en we hebben daarna nog meerdere keren samen uitstekende films gemaakt.

En hoe het mijn blik op film heeft beïnvloed? Nic dacht niet en nooit in rechte lijnen, maar in dromen. Hij zag film als een collage van emoties en beelden. Dat was voor mij een openbaring. Dankzij zijn visie ontwikkelde ik gaandeweg een zwak voor regisseurs die durven verdwalen, die de chaos niet schuwden.

Weet je nog waarom Nicolas uitgerekend jou uitkoos om de vrouwelijke hoofdrol in Bad Timing te vertolken?

Niet echt, maar hij zei me toch dat hij erg onder de indruk was van mijn prestatie in Kazans The Last Tycoon. Nic geloofde sterk in chaos, toevalligheden en gelukkige of ongelukkige samenlopen van omstandigheden. En onmiddellijk was er een click tussen ons (glimlacht).

Wanneer dacht je voor het eerst: ik bén een actrice?

Waarschijnlijk al op de set van Bad Timing. Art Garfunkel als mijn tegenspeler en Nic achter de camera. Ik dacht toen als ik dit overleef, dan mag ik mezelf een actrice noemen (schaterlacht).

Bad Timing blijft tot op vandaag een ware mijlpaal. Hoe kijk jij er nu op terug?

Met gemengde gevoelens, maar niet in een slechte of negatieve zin. Bad Timing was rauw, intens en zelfs een beetje gevaarlijk, zeker voor die tijd. Het was geen film die je speelde, je onderging hem. Ik denk dat het specifiek daarom is dat een groot publiek door deze flick wordt geraakt en nu nog altijd denk ik. Ik ben alleszins heel trots op Bad Timing.

Altijd zo geweest. Ik heb nooit interesse gehad in decoratieve rollen. Ik wilde vrouwen spelen die leven, falen, verlangen, razen. Perfectie is saai, tegenstrijdigheid is menselijk. Ik zelfkarakteriseer mezelf trouwens graag als een van de eerste actrices die zich bewust buiten het klassieke Hollywoodsysteem heeft geprofileerd en dit op een moment dat het allesbehalve ver van gebruikelijk was.

Waar veel van mijn tijdgenoten zich lieten vastleggen door grote studio’s of zich lieten sturen door managers en contractuele verplichtingen, weigerde ik weloverwogen om ‘eigendom’ van Hollywood te worden. Ik heb al mijn rollen eigenzinnig en instinctief, vaak in risicovolle, grensverleggende films die niet mikten op commercieel succes, gekozen en dit van Bad Timing tot Eureka en denk onder andere ook maar aan Track 29, Whore, Black Widow en nog zovele andere sterke prenten (voldane zucht).

Ik heb trouwens herhaaldelijk gewerkt met onafhankelijke filmmakers en hield de touwtjes altijd of toch zoveel als mogelijk, strak in eigen handen, lang voordat dat voor actrices gangbaar was. In die zin was ik zeker een pionier van de zelfbeschikking in een industrie die toen nog volledig door mannen en studio’s werd gedomineerd. Ik omschrijf mezelf dan ook trots als een volbloed maverick (snoeft overtuigend).

Welke rol voelde het meest transformerend voor je?

Misschien wel deze in Track 29 omdat het tegelijk krankzinnig en heel emotioneel was. Ik nam de hoofdrol van het personage Linda Henry op me. Zij was eigenlijk een verveelde en emotioneel gefrustreerde huisvrouw in een klein Amerikaans stadje. Deze dame zat gevangen in een leeg huwelijk met haar kinderachtige, trein-obsessieve echtgenoot, beresterk vertolkt door Gary Oldman. Haar saaie bestaan krijgt een bizarre wending wanneer een jonge man opduikt die beweert haar verloren zoon te zijn, de baby die ze als tiener door omstandigheden heeft moeten afstaan.

Track 29 werd in een gedreven regie van Nic een hallucinante mix van psychologisch drama en surrealistische fantasie waarin onduidelijk blijft of die ontmoeting echt is of zich volledig in Linda’s verwarde geest afspeelt. Ik heb die rol gespeeld met een combinatie van kwetsbaarheid, hysterie en magnetische intensiteit, wat mijn vertolking tot een van mijn meest intrigerende en gewaagde maakte.

Of misschien ook wel Insignificance, eveneens van Nic. In dit verhaal krijgt Marilyn Monroe gezelschap van drie andere iconische figuren, met name Einstein, senator McCarthy en Joe DiMaggio. In een tijdsbestek van één nacht ontstaan er eindeloze filosofische gesprekken binnen het kwartet over roem, macht, tijd en relativiteit. Ik kroop in de gedaante van Marilyn Monroe, maar wou haar vastberaden niet imiteren. Ik speelde een fictieve versie van haar. Insignificance ging over identiteit en illusie, thema’s die me tot op vandaag nog blijven achtervolgen (diepe zucht).

Wat maakt een regisseur inspirerend voor jou?

Risico (lacht). Iemand die durft te falen, die niet bang is om onbegrepen te blijven. Nicolas had dat, Ken Russell ook. Zij filmden met hart en chaos en dat is de enige manier waarop ik wilde werken.

En onder al je beroemde tegenspelers, wie is je het meest bijgebleven?

Zoveel namen (glimlacht), maar Nicolas Roeg was natuurlijk de belangrijkste persoon waar ik mee heb samengewerkt, op en naast de set. We deelden een visie, maar ook een leven. Dat laat sporen na. Naast hem vond ik ook Elia Kazan een intrigerend, intellectueel man met een sterke persoonlijkheid. Hij had een sterke, imponerende uitstraling en was tevens een uitstekende cineast. Nog een belangrijk persoon in mijn filmcarrière was ongetwijfeld Lee Strasberg. Ik heb acteerles bij hem gevolgd en dat was een enorm verrijkende ervaring.

Waar haal je je inspiratie vandaan om je filmpersonages geloofwaardig en herkenbaar te maken?

Uit mensen zelf (glimlacht). Ik observeer graag. Het is vaak niet te geloven wat je als attente spotter bijvoorbeeld als je rustig op een terrasje een koffie drinkt, om je ziet gebeuren. Als ervaren observator leer je op die momenten veel aangaande het zogenaamde human behavior. Maar let op, ik oordeel nooit én ik vertrouw op mijn instinct. Te veel voorbereiding smoort de spontaniteit.

Hoe vind je de balans tussen kwetsbaarheid en kracht in je personages?

Door niet te kiezen. Echte kracht zit juist in kwetsbaarheid. De interessantste personages zijn diegenen die durven breken en daarna toch weer positief en constructief rechtkomen en doordoen (bevestigende korte hoofdknikjes).

Je personages doorbreken vaak traditionele vrouwenbeelden. Was dat bewust?

Absoluut. Ik heb nooit zin gehad om ‘de vrouw van’ te spelen. Als dat de bedoeling was, stopte ik er bewust iets ongemakkelijks in. Een beetje zand in de machine, dat houdt het eerlijk.

Hoe zie je de evolutie van vrouwenrollen in Hollywood?

Er is vooruitgang, maar nog veel te traag. De camera kijkt nog te vaak ‘naar’ vrouwen in plaats van ‘met’ hen. Gelukkig zie ik meer vrouwelijke regisseurs aan de slag gaan. Maar er zijn er nog veel te weinig actief op het moment. Daar moet dringend verandering in komen.

Zijn er jongere actrices die jij als maverick momenteel toch intrigeren?

Ja, hoor, al moet ik over deze vraag toch wel even nadenken want ik woon al zo’n tien jaar teruggetrokken in een dorp in Californië met een boer op een grote farm. We verbouwen er appels, avocado’s en citroenen. Ik leef er omringt door kippen en ander pluimvee, enz. Ik voel me er gelukkig en volg niet alles meer op de voet wat er in de filmwereld gebeurd. Ik heb ook nog mijn twee zonen waar ik een hechte band mee heb. Statten woont echter in Londen en die zie ik niet zo veel, maar hij vergezelt me nu hier tijdens mijn verblijf in Gent. Dat vind ik wel heel tof.

Ik dwaal af (glimlacht). Ondertussen heb ik wel wat tijd gewonnen om na te denken en om op je vraag te antwoorden (knipoogt): ik vind Florence Pugh, Jodie Comer, Margot Robbie, Sydney Sweeney en zeker ook Vanessa Kirby wel straffe madammen. Zij hebben beslist nog een heuse carrière in het vooruitzicht, zoveel is zeker. Het zijn sterdiva’s die op het grote scherm nog potten zullen breken. Deze actrices hebben stuk voor stuk lef en tonen zonder scrupules hun rauwe kanten. Dat herken ik wel. Ze zijn niet bang om onaangenaam te zijn en dat is in mijn ogen zeker een compliment.

Waarom ben je eigenlijk gestopt met acteren?

Hollywood is bijzonder snel veranderd. Er wordt heel veel van de actrices verwacht in vergelijking met vroeger want zo moet je tegenwoordig aan zelfpromotie doen, intens actief zijn op de socials, verplicht opdagen op tal van feestjes en als je verouderd, ook nog je gezicht plastisch laten ombouwen (zucht misnoegd). Sorry, maar dat is niks voor mij. Ik hou niet van deze mentaliteit.

Als je terugblikt: wat zou je opnieuw doen of wat anders?

Ik zou weer dezelfde risico’s nemen. Misschien iets strategischer handelen dan vroeger, al ben ik van mening dat strategie een passie-killer is en laat passie nu net mijn persoonlijk kompas zijn.

Zijn er projecten die je nog zou willen doen?

Niet echt. Ik heb het gehad en hou het voor bekeken. Ik ben gelukkig hoe en waar ik leef en dat is voor mij momenteel meer dan genoeg (glimlacht).

Ook niet mocht men komen aankloppen met een scenario waarvan je van je sokken bent geblazen?

(Aarzelend)…ik denk het niet, al twijfel ik toch wel een beetje. Écht goede scripts zijn er niet meer of je kan ze zeker op één hand tellen en daar zal dan beslist geen sterke hoofdrol meer voor mij, je weet dat ik niet bepaald meer van de jongste ben, weggelegd zijn. Wie wil er mij nu nog casten in een grensverleggende glansrol (monkellachje). Er zijn misschien een paar goede rollen per jaar, maar die gaan dan toch stande pede naar Meryl Streep of Helen Mirren.

Misschien speel ik ooit nog wel eens in een theaterstuk of in een televisieserie die er écht toe doet. Alles wat niet voorspelbaar is, trekt me aan. Maar eigenlijk heb ik het wel gehad.

Nooit aan gedacht om zelf eens een baanbrekend scenario neer te pennen?

Ja, hoor (denk na). Ik ben jaren zinnens geweest om zelf een te schrijven. Af en toe werk ik daar nog wel eens aan verder, maar dan komt er weer iets tussen op familiaal vlak of vind ik te veel plezier aan lange wandelingen met mijn honden en blijft het voor een onbepaalde tijd stof vergaderen in een kastlade. Ik weet niet wat de toekomst brengt, maar jij wil me blijkbaar per se opnieuw aan het werk krijgen (lacht uitbundig).

Binnen deze context: wat betekent succes voor jou vandaag?

Vrijheid. Rust. De luxe om ‘nee’ te kunnen zeggen, dat zijn de mooiste waarden waaruit succes bestaat.

Welke film van jezelf vind je ondergewaardeerd?

Zonder enige twijfel Eureka van Nic. Een prachtige, grillige reflectie over hebzucht en zingeving. Deze film werd nooit begrepen, maar dat maakt hem juist tijdloos.

Welk advies zou je jonge acteurs meegeven?

Goh, dat is een moeilijke, ik zou zeggen: durf falen, wees nieuwsgierig en zeker niet berekend. Kies rollen die iets in je losmaken en die niet alleen goed staan op je cv.

En tot slot: kan je heel bondig je hele en fascinerende filmcarrière samenvatten?

Onvoorspelbaar en hopelijk blijft ze dat ook (glimlacht).