César Diaz is geboren op 20 september 1978 in La Nueva Guatemala de la Asunción ofte kortweg Guatemala-stad. Hij volgde een scenario-opleiding aan de ULB en aan de hoog ingeschatte La Fémis, de Franse school waar veel bekende filmmakers, scenarioschrijvers en filmtechnici zijn opgeleid, in Parijs. Hij begon zijn carrière als monteur (Jayro Bustamante’s Ixcanel) en schreef en realiseerde vervolgens de documentaire Territorio Liberado). Destijds had Fast Forward-redacteur Marc Bussens een gesprek over zijn film Nuestras Madres.
Je bent geboren in Guatemala, maar hoe ben je in België verzeild geraakt?
César Diaz: Mijn oom en tante zijn lang geleden uitgeweken naar België. Na verloop van jaren hebben ze de Belgische nationaliteit aangenomen. Mijn vader heb ik amper gekend. We woonden in Guatemala, maar op een dag was hij plots verdwenen. Mijn moeder is een verbeten activiste en moest om haar heel kritische ingesteldheid al vrij snel uitwijken naar Mexico. Ik ben haar achterna gereisd. Wat moest ik anders doen. Ik was alleen achtergebleven. Ik heb bij haar gewoond tot mijn 17 jaar. Ik wou verder studeren, maar veel mogelijkheden waren er op dat vlak in mijn geboorteland niet voor mij weggelegd. Precies op dat moment kreeg ik het aanbod van mijn ondertussen Belgische familie, om bij hen te komen wonen en om in België mijn studies verder te zetten. In 1999 ben ingegaan op hun invitatie en zo kwam ik uiteindelijk in België terecht om er te wonen en te studeren. Ik wou mijn leven hier op een constructieve en productieve manier verder uitbouwen. Dat is me hier toch min of meer gelukt (lacht). Ik heb mijn filmstudies aangevat aan het U.L.B. en ook ik ben na een tijdje Belg geworden. Ik ben hier met open armen ontvangen en voelde me hier direct welkom. In België heb ik eindelijk gemoedsrust gevonden.
Mag ik polsen naar je eerste indrukken toen je in 1999 in België aankwam?
César Diaz: Het eerste grote verschil dat ik opmerkte was dat in België alles anders rook dan in Guatemala, raar niet (lacht)? Alras kreeg ik zeker de indruk dat alles er hier vrij rustig aan toe gaat. Ik kan je verzekeren dat het contrast tussen België en Guatemala slash Mexico enorm is. In Latijns-Amerika is het leven bikkelhard en vind je als individu geen stabiliteit of is bijzonder moeilijk om een geruststellend evenwicht te vinden. Je bent daar voortdurend uit je lood geslagen door de confrontatie met de bikkelharde en rauwe realiteit. In België heb ik rust gevonden.
Je verblijft nu heel lang in België en toch gaat je eerste langspeelfilm over Guatemala, waarom?
César Diaz: Ik heb me lang van Guatemala proberen te distantiëren, maar toen ik mijn eerste scenario’s begon te schrijven, besefte ik dat ik mijn afkomst toch wilde omarmen. Zeker wat het verhaal van Nuestras Madres betreft, ik had het gevoel dat ik deze story moést vertellen en koste wat kost moest delen met een zo’n groot mogelijk publiek.
Is Nuestras Madres eigenlijk wel een ‘volwaardige’ Belgische film te noemen want er wordt gans de speelduur Spaans gesproken, alle opnames vonden plaats in Guatemala en het verhaal speelt zich ook daar ook integraal af. Bovendien hoestte Frankrijk een behoorlijke som geld op in het kader van de financiering van je film?
César Diaz: Het is beslist een Belgische film want het budget dat Frankrijk investeerde is zo’n kleine 30 percent. Dus een dikke 70% van de financiering van de film komt uit ons land en dan voornamelijk uit Wallonië. Nuestras Madres handelt trouwens over gerechtigheid en de wil om te verzoenen. Ik woon lang genoeg in België om te mogen zeggen dat dit waarden zijn die de Belgen heel nauw aan het hart liggen. Zeker in tijden van het huidig en alsmaar toenemende nationalisme.
Mag ik Nuestras Madres min of meer biografisch noemen?
César Diaz: Ja, maar toch niet helemaal (lacht). De personages van mijn film moesten verschillen van mijn eigen persoonlijkheid omdat ik enkel via fictie afstand kan nemen van mijn eigen ervaringen.
Wat bedoel je? Je vader is toch verdwenen tijdens die gruwelijke burgeroorlog in je geboorteland en was toch een van de vele slachtoffers van de bloedige genocide? En Ernesto, het hoofdpersonage in de film, is ervan overtuigd dat hij als antropoloog de resten van zijn vader heeft gevonden. Deze thematiek schurkt toch dicht aan bij jouw persoonlijke ervaringen, niet?
César Diaz: (zucht) Jawel, op dat vlak heb je gelijk, maar ik vertel dat spontaan niet zo graag. Ik wil zeker niet het slachtoffer uithangen. In 1982 was ik nog een kleuter toen mijn vader plots uit mijn leven werd gerukt. Mijn vader was op dat moment trouwens nog een student. Ik begreep totaal niet wat er toen gebeurde. Als kind verwerk je zo’n trauma niet. Als tiener ben ik dan op zoek gegaan naar de reden van zijn verdwijning. Ik zocht me te pletter in plaatselijke stadsarchieven en nog bestaande politiedossiers. Veel concreets heb ik toen niet kunnen terugvinden, alleen dat vanaf een bepaald moment er geen enkel spoor meer van hem te bespeuren was.
Hij is dus met bijna 100% zekerheid vermoord ten tijde van de onmenselijke dictatuur van Rios Monti die naar verluidt zo’n 18000 mensen heeft laten uitmoorden in amper een jaar tijd. Vreselijk (diepe zucht). In die zin is Nuestras Madres uiteraard voor een groot stuk autobiografisch want die queeste is één van de hoofdthema’s van de film. Als je hebt meegemaakt wat ik heb ondergaan, moet je met dat emotioneel erfgoed iets constructiefs ondernemen, wil je psychisch overleven. Ik heb altijd al geweten dat mijn eerste film over dit onderwerp moest gaan. En Ernesto, het hoofdpersonage, dat ben ik bij wijze van spreken (lacht).
Dus je hebt de film gemaakt om de feiten die je als kind hebben getekend, achter je te kunnen laten? Was Nuestras Madres dan een soort therapie voor je?
César Diaz: (lacht) Als je als kind getekend bent door een burgeroorlog en het verlies van je vader op heel jonge leeftijd, dan moet je dat daar ook over hebben. Of ik nu de ultieme therapie achter de rug heb, betwijfel ik want heel mijn generatie is gemarkeerd door die verschrikkelijke situaties uit onze jeugdjaren. Ik vrees dat er nog veel films zullen moeten gemaakt worden om dergelijke trauma’s psychologisch te kunnen klasseren. Nuestras Madres is niet echt een soort van therapie voor mij, maar eerder een vorm van rouwen. En ook omdat heden ten dage heel weinig mensen iets afweten van de genocide die zich in mijn land afspeelde en die nog altijd grote open wonden heeft nagelaten. Ik wil dat zoveel mogelijk mensen hiervan op de hoogte worden gebracht.
Waren er geen inmengingen vanwege de overheid of andere machthebbers tijdens de opnames?
César Diaz: Nee, raar genoeg heb ik van niemand enige negatieve inmenging ondervonden dus ook niet vanwege de overheid, al had ik dit wel verwacht hoor, maar ze hebben me laten doen. Ik denk omdat ze van mening waren dat mijn film toch niets zou veranderen aan de toestand in mijn land.
Welk ander thema steekt er volgens jou dan nog in de film?
César Diaz: De relatie of hechte band zo je wil, tussen moeder en zoon. Hebben ze na al wat ze hebben mee- en doorgemaakt nog wel voldoende affiniteit met elkaar? Kunnen ze nog met elkaar communiceren of überhaupt praten?
Van waar de titel Nuestras Madres?
César Diaz: Aanvankelijk was ik zinnens om de film Uspantan te noemen, naar de naam van het dorp waar ze me voor de eerste keer het verhaal van de slachtpartijen hebben verteld. In zijn totaliteit heb ik vijf jaar aan de film gewerkt en in die periode zijn er allerlei zaken gebeurd in het dorp Uspantan waardoor we er niet meer konden filmen. Dus al het voorbereidende werk dat ik had gedaan met de vrouwen van het dorp, de inwoners, enz. viel in het niets. Ik moest noodgedwongen op zoek naar een ander dorp. Met veel hulp hebben we een kaart kunnen uittekenen van allerlei dorpen die slachtoffer waren geworden van de uitmoording van de bevolking.
Ik heb er uiteindelijk een hechte gemeenschap uitgekozen die ‘paste’ voor mijn film. Van zodra dat ik had besloten om daar opnames te doen, werd ik opgevangen door de vrouwen van het dorp. Ze namen me daarenboven spontaan mee naar de plek waar hun mannen waren uitgemoord. Ter plekke vertelden ze me gepassioneerd wat er zich op die stek allemaal voor heftigs heeft afgespeeld. Op dat moment wist ik meteen dat de filmtitel Nuestras Madres moest worden omdat het ‘onze moeders’ betekent. Deze titel is bedoeld als eerbetoon aan hen. Moeders staan altijd paraat. Ze zijn immer bereid om je op te vangen en te omarmen, zeker in moeilijke tijden. Het zijn trouwens ook de moeders van Guatemala die gerechtigheid eisen vanwege het beleid omtrent hun vermoorde echtgenoten. Het zijn de moeders, de vrouwen die onze wereld beschermen.
Wanneer de oudere vrouwen in de film hun wedervaren vertellen over wat ze hebben moeten ondergaan, veren alle armhaartjes op. Zijn dit waar gebeurde verhalen die worden verteld door vrouwen die de genocide écht hebben meegemaakt?
César Diaz: Inderdaad, het is een bundeling van verhalen die waar gebeurd zijn en die bovendien en grotendeels naturel worden verteld en dus zeker niet worden geacteerd. Het is in die scènes allemaal snoeiharde realiteit. Alle vrouwen in de film zijn echte slachtoffers uit de genocide en de dorpelingen zijn ook geen acteurs, maar amateurs die we random uit de dorpsbevolking hebben geplukt.
De moeder van de antropoloog wil het verleden per se laten rusten, waarom eigenlijk?
César Diaz: Zij neemt in de film deze houding aan omdat ze symbool staat voor de groep genocideslachtoffers die in mijn land deze mening en houding aanneemt. Ik ben het absoluut niet eens met de mensen die zich achter haar scharen, maar sommige slachtoffers willen het verleden letterlijk begraven en er effectief niet meer over praten. Pas op, dat is hun recht en ik heb daar respect voor. Persoonlijk ben ik echter van mening dat we dit volksdrama de dag van vandaag rechttoe rechtaan moeten aanpakken. Stilzwijgen brengt niks op. Er moet gerechtigheid komen want anders zak je als een land dat vooruitgang nastreeft volledig weg in los zand.
Wat betekent deze film voor je persoonlijk?
César Diaz: Een definitief afscheid van- en een gemoedsvaarwel aan mijn vader.
Zal je in je volgende film verder inzoomen op dit ingrijpend en politiek historisch drama?
César Diaz: Nee, beslist niet. Ik heb het gehad met cathartische films. Het zal iets totaal anders worden. Ik ben volop bezig met een scenario te schrijven dat ik uit een roman puur en waar het verhaal zich situeert in Brussel. Het is eens iets anders dan met 800 kg aan materiaal naar de andere kant van de wereld te reizen (lacht).
Dus de dood van je vader heb je definitief van je af gefilmd?
César Diaz: Oh, nee, die wonde blijft voor immer en altijd open. Mijn vader is nog altijd verdwenen en dat hoofdstuk zal ik nooit echt kunnen of willen afsluiten, maar dankzij deze film heb ik toch een bepaalde vorm van innerlijke vrede bereikt.
Nadat je film werd bekroond met onder meer de Camera d’Or is je film gekozen tot de Belgische inzending voor de Oscars. Fier zeker of wat doet dat met een mens?
César Diaz: Ik heb de Camera D’Or in Cannes uit de handen gekregen van Rithy Panh. Dat was voor mij een enorme eer want Cambodjaan Panh is een erudiet documentairemaker die enorm wordt gerespecteerd door de Cambodjaanse bevolking en al zijn filmcollega’s wereldwijd. Zijn familie werd uitgemoord tijdens de genocide onder de Rode Khmer. Zijn werk en persoonlijkheid heeft me uitermate beïnvloed. Hij is mijn grote voorbeeld. Toen hij me in Cannes toevertrouwde dat hij emotioneel sterk was geraakt door mijn film, kreeg ik de tranen in de ogen. Wat een fantastische eer (glimlacht). Verder ben ik heel trots dat ik als Oscar-kandidaat deel mag uitmaken van de cinematografie van België. Toch besef ik dat ik best realistisch volhard (lacht). Ik blijf heel zeker en nuchter met beide voeten op de begane grond (lacht). Heel eerlijk: ik denk niet dat ik op de shortlist van de Oscarlijst zal komen te staan. Duimen maar dat ik op 10 december, de dag waarop de vijf overblijvende kandidaten die in aanmerking komen voor de Oscar voor de Beste Buitenlandse film bekend worden gemaakt, terug zal te vinden zijn (lacht).
Ik duim alvast met je mee.
