Eten en film, een succesvolle combinatie die al sinds het ontstaan van de cinema aanslaat bij het grote hongerige publiek. Er zijn massa’s films waarin eten als metafoor fungeert voor liefde, communicatie of seks. Het lijstje is eindeloos, maar misschien ter prikkeling van de appetijt hierbij toch enkele succulente cinematografische vreetklassiekers: La Grande Bouffe, Babette’s Feast, Tampopo, The Cook, the Thief, his Wife and her Lover en Eat Drink Man Woman.
Iedereen heeft wel een favoriete filmscène waarin voedsel een prikkelende rol speelt. Wie herinnert zich trouwens niet het erotische en opwindende fragment uit Adrian Lyne’s 9½ Weeks waarin macho Mickey Rourke blonde vamp Kim Basinger met honing, ijsblokjes en champagne tot extase weet te brengen? Of de scène in Roman Polanski’s Bitter Moon waarin het hoofdpersonage Mimi, gespeeld door Emmanuelle Seigner, zichzelf overweldigend en erotisch besprenkelt met melk dat aftastend langs haar lichaam druipt. Een sensuele en provocerende daad als symbool van verlangen naar bevrijding en het experimenteren met seksuele identiteit.
Kortom, culinaire films zijn niet meer weg te denken van het zilveren scherm en zijn intussen afgebakken tot een lekker gaar en volwaardig filmgenre. De Braziliaanse regisseur Marcos Jorge schotelt ons met zijn Estômago – A Gastronomic Story, een smakelijk langspeelfilmdebuut voor. In deze visuele fabel met als belangrijkste ingrediënten seks, macht en uiteraard gastronomie, poneert Jorge stringent dat wie de kookkunst beheert, macht heeft.
Deze knappe, spannende, amusante, sfeervolle en bij momenten harde prent die voornamelijk is opgebouwd uit ingenieuze flash-forwards, werd meermaals bekroond tijdens diverse filmfestivals. Destijds inviteerde Fast Forward-redacteur Marc Bussens deze veelvuldig bekroonde scenarist/regisseur op een copieuze amuse-gueule-tête-à-tête.
Wil je even omschrijven wat voor jou het centrale thema is van Estômago?
Marcos: De film handelt over een modale kerel die zijn talent ontdekt, het aanwendt en daardoor meer macht krijgt. De verworven macht transformeert hem tot een corruptief en onherkenbaar figuur. Het duchtige slice of life-thema temper ik door additionele ingrediënten rond voedsel, liefde en relaties.
Is Estômago dan bedoeld als metafoor voor de contemporaine maatschappij?
Marcos: Absoluut! De prent vangt aan met een close-up van de mond van het hoofdpersonage en eindigt met een uitvergroot beeld van zijn achterwerk. De symboliek is duidelijk. Het lekkere voedsel neem je op via je mond en je vermaalt het tot drek. Het publiek wordt duidelijk gemaakt dat je de leuke aspecten van het leven ‘kunt’ pulveriseren tot er alleen nog ‘stront’ overblijft, straf niet (lacht).
Brazilië heeft niet bepaald een goede reputatie wat betreft gevangenissen. Ik denk bijvoorbeeld aan de legendarische bajes ‘carandiru’. Ook jij schetst gevangenen die in hachelijke omstandigheden trachten te overleven. Hoe authentiek is de locatie en het gevangenisleven in Estômago?
Marcos: De film is opgenomen in een echte gevangenis. Twee maanden voor we begonnen draaien, werd de gevangenis gesloten. Alles, dus van de locatie tot alle objecten die de acteurs gebruiken, zijn authentiek. Bovendien werd ik bijgestaan door iemand die nu actief is als schrijver, maar 31 jaar effectief in de gevangenis verbleef. Het was zijn verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat het celgedrag en de onderlinge relaties van de acteurs, onvervalst en betrouwbaar overkwam. Brazilië is bijzonder complex. We hebben niet alleen gevangenissen zoals je in de film te zien krijgt, maar ook ultramoderne penitentiaire instellingen. Dit is een reflectie van de Braziliaanse realiteit. Je hebt er alles in duplo: enerzijds voor de armen en anderzijds voor de welstellende.
Is het je bedoeling om via je film, de overheid te duiden op zijn ‘wanbeleid’?
Marcos: Goed gezien, want indirect is het inderdaad mijn bedoeling om de overheid ter verantwoording te roepen. Men is heel sterk in het straffen van de daders, maar er is totaal geen beleid of visie aangaande de reïntegratie in de maatschappij van ex-gedetineerden. Dit levert heel wat problemen op. Daarenboven is ons justitieel systeem bijzonder log, complex en vaak onverantwoord. Een meisje van 13 jaar wordt soms opgesloten in een cel die overbevolkt is door alleen maar mannen. Werkelijk alles is mogelijk binnen het Braziliaanse gevangenissysteem. Als je geld hebt, kan je je daarenboven alles aanschaffen. Weet je dat de criminaliteit vaak wordt gecoördineerd vanuit gevangeniscellen? Men heeft er toelating om te telefoneren met een gsm. De zware jongens organiseren vanuit de nor bijvoorbeeld vaak ontvoeringen. Dit is toch pure waanzin? Vandaar de onderliggende kritische teneur van estômago. Ik gebruik tevens het gevangenisleven als een puntgave metafoor. Wanneer je een groep mensen bij elkaar brengt, staat die prompt symbool voor de ganse maatschappij.
Lijd je soms aan sitomanie?
Marcos: Nee, helemaal niet ((lacht uitbundig). Ik ben trouwens slank. Ik begrijp je vraag natuurlijk. Ik ben inderdaad dol op eten. Ik heb 11 jaar in Italië gewoond. Eerst enkele jaren in Rome en daarna in Milaan. Italianen hebben meer respect voor voedsel dan om het even wie anders. Eten is er een heilige culturele ritus. Daar heb ik de stimulerende gastronomische prikkels gekregen. Koken is overigens een kunst. Dat reflecteert zich natuurlijk in mijn film (glimlacht).
Welke culinaire films hebben je geïnspireerd?
Marcos: De seksscène uit Itami’s Tampopo kleeft al meer dan twee decennia op mijn netvlies. Verder is Estômago een bescheiden hommage aan de eerste films van Peter Greenaway en specifiek aan The Cook, the Thief, his Wife and her Lover. Inspiratie voor Estômago heb ik gepuurd uit de Italiaanse films uit de jaren ’60. Meer specifiek uit de typische Italiaanse komedies met een sociaal kritisch ondertoontje.
Heb je nog ergens anders de mosterd gehaald voor je debuutfilm?
Marcos: Beslist. Op een dag kreeg ik het boek Pólvora, Gorgonzola e Alecrim van Lusa Silvestre in handen. Ik heb deze roman als een hongerige verslonden (lacht). Vooral het kortverhaal met als titel Presos pelo Estòmago, vond ik geweldig en wou ik prompt verfilmen, en voilà, voornemen volbracht (lacht).
Heb je wat betreft je vrouwelijke hoofdactrice leentjebuur gespeeld bij Fellini?
Marcos: Precies (lacht). Ik wou absoluut een Felliniaans type casten. Ik heb onvoorstelbaar veel audities gedaan, maar vond geen actrice die zowel voluptueus als tegelijkertijd verleidelijk was. Uiteindelijk tipte iemand me de heel bekende toneelactrice Fabiula Nascimento. Ze was perfect. In Estômago debuteert ze als filmactrice en door haar gebrek aan ervaring, komt ze heel natuurlijk over. Met betrekking tot de muziek wou ik ook aanleunen bij de Italiaanse film, vooral dan bij Nino Rota. Ik wou per se samenwerken met de talentrijke componist en erudiete cinefiel Giovanni Venosta omdat ik zijn soundtracks voor de films van Silvio Soldini bewonder. Hij heeft mijn film dat beoogde luchtig Italiaans sfeertje gegeven.
Waarom heb je João Miguelin de hoofdrol gecast?
Marcos: Ik had hem aan het werk gezien in de film Cinema, Aspirinas E Urrubus van Marcelo Gomes. Hij is een briljant, maar geen beroemd acteur. Precies naar deze combinatie was ik op zoek. In Brazilië ben je maar beroemd als je in televisiesoaps speelt. Miguel weigert dit en is daarom geen bekend gezicht bij het grote publiek. Voor Estômago wilde ik geen bekende acteurs, omdat de personages geloofwaardig moesten overkomen. Miguel is cool, intelligent en straalt naïviteit uit, wat hem perfect maakt voor het ambivalente hoofdpersonage. Ik wou dat hij refereerde aan de uitstraling die de helaas overleden acteur Massimo Troisi uitdroeg in Il Postini. Hij zet een prachtprestatie neer en kreeg hiervoor terecht de prijs van de beste acteur tijdens het filmfestival van Rio.
Je realiseerde commercials en gelauwerde kortfilms, tal van documentaires, creëerde al heel wat installaties als actief kunstenaar die te zien waren in Europa en Japan, je bent auteur van het boek Brasil Rupestre/Brazil On Rock, scenarist en nu ook nog regisseur. Wat draagt je voorkeur weg?
Marcos: In eerste instantie ben ik een regisseur. Ik hou van filmsets omdat er daar een hoge concentratie van humaniteit is en ik er adrenalineshots krijg. Ik voel me pas écht relaxed wanneer ik op de set sta. Het is een privilege om langspeelfilms te mogen maken. Wat niet uitsluit dat ik ook geniet van de vruchten die al mijn andere bezigheden afwerpen (knipoogt). Ik ga in de toekomst zeker nog langspeelfilms realiseren. Ik heb nu al enkele scenario’s in mijn hoofd en ik schrijf die binnenkort wel uit. En ja, ik wil heel bewust mijn filmcarrière verder uitbouwen.
